MEDIAONETIMOR– Tama ba loron daruak, demonstrasaun Movimentu Universitariu Timor-Leste (MUTL) hodi kontra III lejislatura nia kareta marka Prado ne’ebé sei halo leilaun ne’e mosu brutalizmu hodi halo kareta maizu menus 12 hetan estragus no estudante 13 maka hetan kapturasaun.
Demonstrasaun daruak hala’o iha Loron, Segunda, (21/08/2017) iha Jardim Liceu, Universidade Nasional Timor-Lorosa’e (UNTL) no balun seluk halo iha entre UNTL no uma fukun Parlamentu Nasional (PN) nia oin.
Sira ne’ebé hala’o iha resintu UNTL nia oin to’o iha situasaun ida deskute malu entre Polisia hó estudante sira. Polísia haruka estudante atu labele hakbesik a’an ba iha portaun PN nian. Maibé estudante sira hakilar mak’as liutan no dudu malu. Polisia tahan labele.
Membru MUTL hirak ne’e obriga ain lao ain mai to’o. Polisia fo seguransa hodi tahan sira hamrik iha estrada deit. Labele tama ba laran. Sira ulun to’os hakarak obriga a’an tama ba laran. Polisia dudu sira no hakiduk ba kotuk. Maibé hakiduk ba kotuk, balun tuda husi kotuk.
Nune’e polisia hasai latrimujenéru hodi duni manifestante sira. Hotu-hotu namkari. Balun halai tama fali ba eskola laran. Husi tiru gas ne’e rezulta estudante maizu menus nain 5 desmaya tanba kona gas. Vidru odamatan ida iha aula hosi fakuldade edukasaun artes no humanidade nian rahun.
Manifestante halai namkari. Media One Timor konsege rejista manifestante balun halai ba to’o iha loja 88 nia oin, sira tuda fatuk hodi harahun kareta Radio Televizaun Timor-Leste (RTTL,Ep) nian rua.
Iha media sosial, balun relata, iha dalan fahe ha’at (perempatan-Indonezia) atu ba stadium nia oin ema deskuñesidu ataka sira. Maske lakanek maibé kareta nia vidru rahun hotu. Iha kareta laran hamutuk hó kondutor sira nain 3.
“Ami ne’e kontinuador. Jerasaun foun ba rai ida ne’e. Imi hateten dehan jerasaun foun tenki estuda. Ami estuda hela imi lori gas air mata (lakrimojéniu-Red) mai sobu ami. Ita boot sira túr iha ne’eba ami maka hili. Seguransa nia farda ne’e ami maka fo. Ami laiha seguransa laiha. Tanba seguransa para asegura ami. Laos lori gas tiru ami sai husi prosesu aprendiajajem.”
Hateten ida husi estudante Fakuldade Direitu, João Manuel Frederico ba jornalista sira hodi lamenta ho atetude polisia nian ne’ebé tiru gas ba manifestante balun iha liur hodi tama to’o iha salaun aprendeizajem laran. Media One Timor konsege haré hetan vidru janela ida iha andar 3 rahun. Deskonfia wainhira tiru gas maka kona.
João hateten, ami luta ba nasaun no ema hotu nian. Luta ba ami nian inan-aman kbi’it laek sira iha foho. Sira ne’ebé tempu eleisaun, imi tur iha PN ba bosok funan-funan no renda-renda. Talin naruk-naruk hanesan ne’e. Tan ne’e ami mai iha ne’e.
Hatutan João, poder ne’ebé iha ne’e ami povu maka fó. Kuandu fó tiha ona tenki ezizi. Ne’ebe ami fo ona ami ladun ezizi, labele mai viola fali ami nia dignidade. Ami ne’e ema iha dignidade. Konstituisaun hateten, ema hotu-hotu igualdade no deversu hanesan.
Ba jornalista, Segundu komandante PNTL Munisipiu Dili, Euclides Belo afirma, iha manifestasaun ne’e polisia kaptura manifestante hamutuk 13. Manifestante laiha ida maka kanek, parte polisia iha nain rua maka kanek no kareta 12-resin mak hetan tuda hosi menifestante sira. Daun-daun ne’e iha ona Komandu Munisipiu Dili. Balu sei iha Komandu Jeral PNTL nian.
“Husu ba membru Governu ka Funsionariu sira ne’ebe mak uja kareta no motor hetan tuda hosi manifestante sira tenki halo keisa ba komandu PNTL Munisipiu Dili para bele halo investigasaun,” tenik Euclides.
Hatan ba kestaun tiru gas lakrimojéniu, Euclides Belo hatutan tanba PNTL balu kanek no kareta patrimonia estadu mós rahun. Ne’e konsidera katak risku. Nune’e kunvida PNTL bele uza rekursu ne’ebé tenki tiru gas para hodi bele asegura situasaun.
Esplika Euclides, iha semana kotuk reprezentante hosi estudante nain 20 halo inkontru iha komandu PNTL Munisipiu Dili katak sira hakarak halo aktividade demostrasaun. Bazeia ba lei fó opsaun ba distansia demonstrasaun tenke metrus 100.
No opsaun seluk katak Euclides, maka membru MUTL sira hakarak halo demostrasaun bo’ot entaun tenke ba iha Tasi-Tolu ou iha Becora. Hafoin iha loron Sabadu sira resposta katak sira konkorda hodi tau poster deit. Maibe realidade hamosu fali anarkizmu.
“Iha grupu balu mós halo asaun fiziku hasoru PNTL. Entau bainhira autoridade siguransa PNTL mak hetan kanek ona signifika katak PNTL tenke uja rekursu ne’ebe mak iha para bele estabilija situasaun refere,” tenik Euclides.
Sasan hirak ne’ebé hetan estragus;
- Kareta besik 12 maka hetan estragus.
- Membru PNTL nain 2 hetan kanek kman.
- Manifestante maizu menus nain 5 dezmaya.
- Vidru omatan ida iha UNTL Liceu nian rahun.
- Janela ida iha sentru UNTL nian rahun.
- Hamutuk manifestante nain 13 maka hetan kapturasaun.
Eduka Deputadu
Husi parte seluk tuir sosiadade sivil, Inocencio de Jesus Xavier ba Jornalista sira katak, iha Manifestasaun ida ne’e estudante sira la halo krime. Parte PNTL tenki uza sira nia normas prosidementu operasional bainhira atu halo asaun. PNTL atu asegura seguransa, laos duni ema. Maka husu ba Providor Direitus Humanu (PDHJ) no Ministerio Públiku atu halo investigasaun.
Inocencio sujere ba Komandu PNTL atu loke rezimentu Lei PNTL nian hodi hare asaun sira ne’ebé mak membru PNTL sira uja ne’e tuir duni lei ka lae. Se la tuir Lei presija investiga Komandu Operasaun ne’ebé mak halo hela asaun iha demonstrasaun ne’e.
“Tanba ita nia Estadu de Direitu Demokratiku. Demostrasaun ne’e mós depende interese povu nian para eduka deputadu sira atu labele hanoin foti povu nia osan ba sira nia-a’an,” tenik Inocencio.
Iha fatin hanesan Dekanu hosi Fakuldade Edukasaun Artes no Humanidade, Pedro Soares lamenta hó modelu atuasaun sira. Tanba UNTL hanesan fatin aprendiazajem para ema atu buka matenek nian.
“Ema ne’ebé halo manifestasaun iha liur. Laos iha UNTL laran. Atuasaun PNTL ho manifestante sira mak ladun profisional. Atuasaun sira halo infiltrasaun tama to’o iha kampus UNTL laran, bainhira alunus ho professores sira halo hela prossesu ensinu aprendiazajem,” katak Pedro.
Hatutan Pedro, situasaun ne’e perturba alunus ho profersores sira ne’ebé mak halao hela prossesu ensinu aprendisajen iha aulas. Tanba PNTL tiru gas latrimujeneru tama iha UNTL laran hodi estraga odamatan.
“Hau hanoin manifestasaun fora hosi Kampus UNTL. Iha liur ne’eba. Atuasaun labele infiltra tama to’o iha UNTL laran tanba manisfestente sira ne’e laos hosi entudante deit. Bele mos hosi ema liur mak mai aproveita provoka situasaun,” hateten Dekanu Pedro.(Reportájem Mario/José/Deonisio)
Ita nia komentariu konaba post ne'e.