(Reportajen Marcelino Tomae/Editora Suzana Cardoso)
DILI (Média ONE Timor) — Orsamemtu Jerál Estadu tinan fiskál 2023 ho montante Billiaun 3,155,175,306 ne’ebé dau-daun ne’e debate hela, espera hadia netik estrada onternasionais ne’ebé liga Munisípiu Ermera ba Postu Administrativu Letefoho no ba to’o Postu Administrativu Atsabe.
“Hanesan Ita hotu akompaña iha media, Parlamentu Nasionál ho Governu debate ona Orsamemtu jerál estadu (OJE) tinan fiskal 2023 ho montante Billiaun 3,155,175,306 USD. Ami nia esperansa boot atu tama iha ajenda tinan oin hodi bele hadia netik estrada ne’ebé grave loos ona ne’e.”
Preokupasaun ne’e hato’o husi Administrador Postu Administrativu Atsabe, Costancio Gonsalves ba Jornalista iha nia knaar fatin, edifisiu Postu Administrativu Atsabe, Kinta (10/11/2022).
Nia hateten, orsamentu ne’e boot teb-tebes. Espera, osan ne’e bele sufisiente hodi hadia estrada husi Glenu, Aitutu, Atsabe ba to’o iha Ainaru. Liu-liu komunidade Atsabe ne’ebé maioria moris hosi negosiu, importante liu estrada nia kondisaun di’ak ba sira nia movimentu.
Katak Constancio, ukun aan tinan 22 ona. Kompara ho okupasaun Indonézia ukun TL durante tinan 24. Falta tinan rua de’it atu hanesan ona ho Indonezia nia okupasaun. Maibé, estrada sei nafatin hosi Indonezia nian ne’ebé loke estrada ba to’o suku sira, hodi uza to’o ohin loron.
Esplika Constancio, estrada Munisipiu Ermera ne’e aat hahú kedas hosi Kapitál Gleno, mai Postu Administrativu Ermera, Letefoho to’o Munisipiu Ermera nian estrada nia rohan, iha Suku Atara, liu ba be’e manas Marobo, to’o tama Postu Administrativu Maliana, Munisipiu Bobonaro.
Ermera nu’udar Munisipiu ida hosi munisipiu 14 iha Timotr-Leste. Rai Ermera hatuur aan iha sentru-Oeste husi Kapitál Dili. Total populasaun ne’e barak liu datoluk hafoin sura husi Kapitál Dili no Munisipiu Baukau iha tinan 2019, hamutuk 117.064. No nia luan 756,5 km².
Munisipiu Ermera iha postu adminitrativu hamutuk 5, maka hanesan; postu administrativu Atsabe, Hatulia, Hatulia B, Letefoho no Railaku. Munisipiu ida ne’ebé kuñesidu ho kafé organiku ne’e kuaze nia produtu lokál hatama naran kafee. Ida hosi ne’e maka naran universidade, ETCI (East Timor Cafee Institutte).
Estrada hosi Postu Administrativu Maliana mai to’o Ermera hodi hakat liu mai Dili, kategoria dalan internasionál. Uluk estrada ne’e sei di’ak, maioria sira hosi Atambua, Indonezia atu ba Dili liu de’it husi dalan ne’e, bele goza fatin turistiku tutuir dalan.
Katak Constancio, ukun aan tinan 22 ona. Maibé Governu rehabilita de’it obra Indonezia ninian. Nune’e, husu ba polítiku na’in sira tenke halolo liman it’oan mai ami ba, hodi hamenus povu nia terus. La bele sai vitima ba dezenvolvimentu hotu-hotu.
“Estrada ne’e tenke hadia. Estrada tenke tau iha prioridade nasionál. Tanba, estrada ne’e, ligasaun internasionaís nian. Satan atu tama ASEAN tenke hadia para bele loke oportunidade haburas liutan produtu turizmu lokal sira,” ezizi Constancio.
Katak Administrador Postu Atsabe ne’e, Atsabe nia komunidade riku bus besik 60-resin. Ne’ebé mai hosi suku 12. No iha aldeia 59. Sira nia presiza maka estrada ne’ebé di’ak para fasilita sira ba no mai Dili ho lalais. No dala ruma sira bele ba to’o fronteira Batugade ho lalais liu.
Dehan Constansio, kondisaun estrada ne’ebé aat fó risku boot ba movimentu transporte hodi hatutan komunidade sira nia moris. Sira nia viajen la Seguru. Governu liu husi Monistériu Obras Públiku (MOP) nia servisu para aselera lalais kondisaun estrada ne’e.
Maske tenik Constansio, iha konsellu permanente ba koordenasaun munisipál husi suku sira planu tama to’o Programa Dezenvolvimentu Munisipál (PDM) hodi hadia estrada. Maibé hala’o uitoan-uitoan iha munisipiu.
Tanba katak Constancio, proposta kona-ba estrada ne’e halo bei-beik ona maibé biroraksia mak naruk demais. Polítika halo tender ne’e, dala ruma dada de’it sira-nia família. Ne’e maka dezenvolvimentu rai laran lala’o. Labele hein desizaun nasionál, PDM hala’o daudaun balun-balun iha suku uluk lai. Programa Integrasaun Nasionál (PIN) ninia birokrasia naruk demais.
“Tenke hadia estrada. Nune’e komunidade sira senti ukun aan nia midar. Ukun aan ba hotu-hotu nia moris prospeoridade. Labele balun de’it maka senti, maibé balun seluk la senti hodi lamoris seguru nia laran”, ezizi Constancio.
Tuir observasaun Média ONE Timor iha terenu nota katak, kondisaun estrada hahú husi Glenu ba to’o Atsabe nia kondisaun fó impaktu boot teb-tebes ba povu Letefoho no Atsabe hodi halo movimentu ba no mai Dili. (Asesu Youtube/Facebook https://www.facebook.com/Media1Timor Media ONE Timor)
Ita nia komentariu konaba post ne'e.