Reportajen Editor Media ONE Timor-Suzana Cardoso
Maubessi (www.mediaonetimor.co) –Makina CBC ne’ebé durante ne’e uza ba hasai ran kompletu hodi identiika pasiente moras denge nian avaria, maizu menus besik ona fulan tolu iha tinan 2025 ne’e nia laran.
“Dezafiu ne’ebé durante ne’e Hosputál Referrál Maubessi hasoru maka ekipamentus CBC (Complete Blood Count) nian ne’ebé uza hodi hasai ran kompletu, agora falla hela. Ami informa tiha ona problema ne’e ba Ministeriu Saúde iha Nasional. Sira mos hatene ona.”
Lia fuan hirak ne’e hato’o husi Diretór Exekutivu Hospitál Referrál Maubessi, dr. Virgilio Mendonça Pereira iha nia knar fatin iha Hospitál Referrál Maubessi, Segunda, (11/08/2025), ba Jornalista hirak ne’ebé hala’o media tour ba fatin turizmu Rabilau iha Postu Administrativu Maubessi, Munisipiu Ainaro, hahú husi loron 10 to’o loron 13 fulan Agostu tinan 2025, ne’ebé organiza husi Asosiasaun Jornalista Timor-Lorosa’e (AJTL).
Nia esplika liutan, makina CBC ne’e iha modelu oin-oin; modelu eritrosit, leukosit, hemoglobin, hemaglobin, hematokrit, trombosit no modelu indeks eritrosit hanesan MCV no MCH, ne’ebé uza hasai ran hodi identifika moras oin-oin, inklui moras denge, ba pasiente sira ne’ebé mai konsulta iha Hospitál Referral Maubessi ne’e, avaria maizu menus besik fulan tolu ona.
Hanesan públika ona katak makina CBC ne’e oferese husi NGO IOM. Tanba, makina CBC ne’e mos faan iha Timor-Leste laiha, kuandu atu sosa foun, presiza sosa husi rai liur. Nune’e, alternativa lais liu maka hadia. No ekipa tékniku sira sei iha prosesu hadia.
Maibé durante makina CBC ne’e sei avaria, katak Diretor dr. Virgilio, indentifikasaun ba moras denge bele halo manuál de’it. “Husi medika ne’e tenki buka meus para oinsa atu halo desijaun tékniku. Ne’e maka uza meus manual”, hatutan Diretor dr. Virgilio.
Tanba tuir Diretor dr. Virgilio, halo diagnostika ba moras malaria la depende de’it ba makina CBC. Pesoál saúde sira, iha ona kapasidade hodi identifika moras denge ho manuál. No klinikamente pesoál saúde sira bele hasai ran.
“Prosesu manuál ne’e maka pesoál saúde sira halo kalkulasaun uza rumus husi ran ida nian ba fali ran ida seluk nian. Katak, husi rumus ne’e maka bele uza hodi lee teste ran ne’ebé hasai tiha ona hodi identifika moras denge”, dr. Virgilio hatete hodi hatutan.
Seluk maka tenki iha baze forte ba identifikasaun moras malaria no moras denge. Liu husi diagnostika manuál nian, 85% garantia katak pasiente ne’e moras duni, ho fortifika husi sintomas hirak ne’ebé maka iha. Nune’e bele ona halo tratamentu.
“Klinikamente hanorin ita katak 85% ne’e medikamente sira identifika ona katak pasiente ne’e moras denge. Entaum iha buat balun maka ita bele konfirma ho manuál de’it. Maibe, ita tenki dezemraska halo manuál balun para bele konfirma 100% moras denge ne’e”, Diretor dr. Virgilio hatete.
Hatan jornalista kona-ba durante makina ne’e avaria, oinsa ho pasiente ne’ebé demora iha nia tratamentu, katak Diretor dr. Virgilio, Pasiente sira labele demora iha sira nia tratamentu. Tanba ne’e ema nia vida. Maka, pasiente ne’ebé tama ona ba nivél maximu, hospitál referral Maubessi labele ona. Sei rujuk ba Hospital Nasional Guidu Valadares (HNGV).
Maske durante ne’e tékniku sira, sei hadia hela makina CBC ne’e iha laboratorium nasionál (Labnas), maibé hospital refrerrál seidauk hetan pasiente denge. Tanba Maubessi rai malirin. No mos ba pasiente hirak ne’ebé mai husi Munisipiu Manufahi no Ainaro mos seidauk identifika iha pasiente denge.
“Tékniku ne’ebé preparadu atu hadia makina CBC so iha nasionál. Liu-liu iha laboratoriu nasional (Labnas). Maske data fiksu ba makina CBC ne’e seidauk klaru, maibé sira hatete katak iha tempu besik Ministeriu Saúde sei mai fó resposta”, Diretor dr. Virgilio hatete. (Asesu Youtube–https://www.youtube.com/@Media1Timor/Facebook- https://www.facebook.com/Media1Timor/Iha moos Kursu Jornalizmu no Lian Inglesh)
Ita nia komentariu konaba post ne'e.