• Tetun
  • Bahasa Indonesia
  • English
  • Português
  • Login
No Result
View All Result
Media ONE Timor
Terça-feira, 3 Juñu 2025
  • Veranda
  • Arte
    PR Horta: Pura Giri Natha Taibessi Sei Sai Fatin Turizmu ‘Bali-Dili’

    PR Horta: Pura Giri Natha Taibessi Sei Sai Fatin Turizmu ‘Bali-Dili’

  • Desportu
    MJDAK Sei Aloka U$200,022.55 ba Transmisaun Jogu CPLP

    MJDAK Sei Aloka U$200,022.55 ba Transmisaun Jogu CPLP

    Drag Bike Hamutuk Klase 14 Halai Taru Motor Iha Oekusi

    Drag Bike Hamutuk Klase 14 Halai Taru Motor Iha Oekusi

    Delegasaun Asian Games Na’in 56 Kumprimenta PR Horta

    Delegasaun Asian Games Na’in 56 Kumprimenta PR Horta

    SEJD Atribui Sertifikadu Apresiasaun Ba Media Na’in no Jornalista

    SEJD Atribui Sertifikadu Apresiasaun Ba Media Na’in no Jornalista

  • Edukasaun
    Media 16 Partisipa Formasaun Kona-ba Kuidadu an Iha Espasu Online

    Media 16 Partisipa Formasaun Kona-ba Kuidadu an Iha Espasu Online

    Impaktu Husi Mudansa Klimatika,  Oxfam Apoiu AJTL Hala’o Atividade Jornalistiku

    Impaktu Husi Mudansa Klimatika, Oxfam Apoiu AJTL Hala’o Atividade Jornalistiku

    Antes Ezame Finál, UNTL Fahe Ona Buletin Rejistrasaun

    Antes Ezame Finál, UNTL Fahe Ona Buletin Rejistrasaun

    Reinu Unido Sei Loke Embaixada Britanika Permanente

    Reinu Unido Sei Loke Embaixada Britanika Permanente

  • Ekonomia
    Timoroan 400 Tuir Formasaun Emprendedorizmu

    Timoroan 400 Tuir Formasaun Emprendedorizmu

    Diversifikasaun Ekonomia – Kriasaun Empregu, Prioridade Ba SECoop

    Diversifikasaun Ekonomia – Kriasaun Empregu, Prioridade Ba SECoop

    Pesti Estraga Batar Iha Sakato, SRAPPF RAEOA La Simu Pedidu Eskrita

    Pesti Estraga Batar Iha Sakato, SRAPPF RAEOA La Simu Pedidu Eskrita

    Kontenti Ho Konservasaun Bee, Komunidade Agradese Ba Tilofe

    Kontenti Ho Konservasaun Bee, Komunidade Agradese Ba Tilofe

  • Justisa
    Kontribui Rekonsiliasaun Nasionál, Valoriza Pasadu Moruk Masakre Santa Krus

    Kontribui Rekonsiliasaun Nasionál, Valoriza Pasadu Moruk Masakre Santa Krus

    Kazu Barak Kona-ba Disputa Rai,  Realiza Sensibilizasaun  Dekretu Lei

    Kazu Barak Kona-ba Disputa Rai, Realiza Sensibilizasaun Dekretu Lei

    Ahi Sunu Mutuk Bis  Babadok Express

    Ahi Sunu Mutuk Bis Babadok Express

    APC Rejistu Ahi Han Uma 32, Na’in 2 Kanek-Na’in Ida Lakon Vida

    APC Rejistu Ahi Han Uma 32, Na’in 2 Kanek-Na’in Ida Lakon Vida

  • Mundu
    PR Ramos Horta: “Mehi Adere Ba ASEAN Dezde Juñu 1974”

    PR Ramos Horta: “Mehi Adere Ba ASEAN Dezde Juñu 1974”

    Breaking News: PM Anwar Deklara TL Nia Adesaun ASEAN

    Breaking News: PM Anwar Deklara TL Nia Adesaun ASEAN

    Matadalan Foun Ba ASEAN,  PM Xanana Aprezenta

    Matadalan Foun Ba ASEAN, PM Xanana Aprezenta

    PR Ramos Horta-PM Xanana Kumprimenta Sultan Hassanal Liu Husi Secoms

    PR Ramos Horta-PM Xanana Kumprimenta Sultan Hassanal Liu Husi Secoms

  • Munisipiu
    KI Realiza Sorumutuk Ho Jornalista Destakadu iha RAEOA

    KI Realiza Sorumutuk Ho Jornalista Destakadu iha RAEOA

    Ahi Han Uma 12 Iha Oekusi no Na’in Rua Kanek

    Ahi Han Uma 12 Iha Oekusi no Na’in Rua Kanek

    Komunidade Iha Munisipiu 7, Kona Dezastre Naturais

    Komunidade Iha Munisipiu 7, Kona Dezastre Naturais

    Sabadu Aleluia Sarani Tenke Halo Reflesaun

    Sabadu Aleluia Sarani Tenke Halo Reflesaun

  • Notisias
    Partisipa Simeira ASEAN, Malázia Simu PM Xanana Ho Guarda de Onra

    Partisipa Simeira ASEAN, Malázia Simu PM Xanana Ho Guarda de Onra

    Nasaun 50 Partisipa Seminariu ONU C24 Iha Timor-Leste

    Nasaun 50 Partisipa Seminariu ONU C24 Iha Timor-Leste

    “Obrigadu Maun Boot Xanana”, Mensajen Ikus Hosi Amu Maubere

    “Obrigadu Maun Boot Xanana”, Mensajen Ikus Hosi Amu Maubere

    Veteranu Dudu Fila Hikas Ba Aman Maromak Nia Kadunan Santu

    Veteranu Dudu Fila Hikas Ba Aman Maromak Nia Kadunan Santu

  • Opiniaun
    Gembala Terakhir Di Hari Paskah

    Bibi-Atan Ikus Iha Loron Páskua

    Demokrasia Iha Odamatan ‘Government Of The People No Government By The People’

    Demokrasia Iha Odamatan ‘Government Of The People No Government By The People’

    KONFLITU ISRAELO-PALESTINO HUSI PRESPETIVA TIMOR-LESTE NO TIMOR-OAN SIRA

    KONFLITU ISRAELO-PALESTINO HUSI PRESPETIVA TIMOR-LESTE NO TIMOR-OAN SIRA

    Observasaun no Analiza ba Orsamentu Jerál Estadu 2025 (Setór Agrikultura kontinua la sai Prioridade)

    Observasaun no Analiza ba Orsamentu Jerál Estadu 2025 (Setór Agrikultura kontinua la sai Prioridade)

  • Politika
    Kansela Konstrusaun Estrada Alas, Juventude no Estudante Lamenta

    Kansela Konstrusaun Estrada Alas, Juventude no Estudante Lamenta

    PR Horta Husu Halo Remodelasaun,  PM Xanana Mantein To’o Tinan 2028

    PR Horta Husu Halo Remodelasaun, PM Xanana Mantein To’o Tinan 2028

    Kestiona Kapasidade Lú Olo-Marii Alkatiri, Militante Fretilin Hato’o Petisaun

    Kestiona Kapasidade Lú Olo-Marii Alkatiri, Militante Fretilin Hato’o Petisaun

    TL Sai  Observador Iha Enkontru Entre Ministru Defeza ASEAN

    TL Sai Observador Iha Enkontru Entre Ministru Defeza ASEAN

  • Saude
    Salvaguarda Ai-moruk no Vasina Krítiku,  Transformasaun Verde Pasífiku Hetan Lansa

    Salvaguarda Ai-moruk no Vasina Krítiku, Transformasaun Verde Pasífiku Hetan Lansa

    Fornese Ai-han Nutritivu,  Hamenus Malnutrisaun

    Fornese Ai-han Nutritivu, Hamenus Malnutrisaun

    Maioria Inan Isin Rua Partus Iha Uma, Komunidade Lamenta Estrada Aat

    Maioria Inan Isin Rua Partus Iha Uma, Komunidade Lamenta Estrada Aat

    Konsulta Popular Lori Marciana  Ba Sofrementu Fiziku

    Konsulta Popular Lori Marciana Ba Sofrementu Fiziku

  • Veranda
  • Arte
    PR Horta: Pura Giri Natha Taibessi Sei Sai Fatin Turizmu ‘Bali-Dili’

    PR Horta: Pura Giri Natha Taibessi Sei Sai Fatin Turizmu ‘Bali-Dili’

  • Desportu
    MJDAK Sei Aloka U$200,022.55 ba Transmisaun Jogu CPLP

    MJDAK Sei Aloka U$200,022.55 ba Transmisaun Jogu CPLP

    Drag Bike Hamutuk Klase 14 Halai Taru Motor Iha Oekusi

    Drag Bike Hamutuk Klase 14 Halai Taru Motor Iha Oekusi

    Delegasaun Asian Games Na’in 56 Kumprimenta PR Horta

    Delegasaun Asian Games Na’in 56 Kumprimenta PR Horta

    SEJD Atribui Sertifikadu Apresiasaun Ba Media Na’in no Jornalista

    SEJD Atribui Sertifikadu Apresiasaun Ba Media Na’in no Jornalista

  • Edukasaun
    Media 16 Partisipa Formasaun Kona-ba Kuidadu an Iha Espasu Online

    Media 16 Partisipa Formasaun Kona-ba Kuidadu an Iha Espasu Online

    Impaktu Husi Mudansa Klimatika,  Oxfam Apoiu AJTL Hala’o Atividade Jornalistiku

    Impaktu Husi Mudansa Klimatika, Oxfam Apoiu AJTL Hala’o Atividade Jornalistiku

    Antes Ezame Finál, UNTL Fahe Ona Buletin Rejistrasaun

    Antes Ezame Finál, UNTL Fahe Ona Buletin Rejistrasaun

    Reinu Unido Sei Loke Embaixada Britanika Permanente

    Reinu Unido Sei Loke Embaixada Britanika Permanente

  • Ekonomia
    Timoroan 400 Tuir Formasaun Emprendedorizmu

    Timoroan 400 Tuir Formasaun Emprendedorizmu

    Diversifikasaun Ekonomia – Kriasaun Empregu, Prioridade Ba SECoop

    Diversifikasaun Ekonomia – Kriasaun Empregu, Prioridade Ba SECoop

    Pesti Estraga Batar Iha Sakato, SRAPPF RAEOA La Simu Pedidu Eskrita

    Pesti Estraga Batar Iha Sakato, SRAPPF RAEOA La Simu Pedidu Eskrita

    Kontenti Ho Konservasaun Bee, Komunidade Agradese Ba Tilofe

    Kontenti Ho Konservasaun Bee, Komunidade Agradese Ba Tilofe

  • Justisa
    Kontribui Rekonsiliasaun Nasionál, Valoriza Pasadu Moruk Masakre Santa Krus

    Kontribui Rekonsiliasaun Nasionál, Valoriza Pasadu Moruk Masakre Santa Krus

    Kazu Barak Kona-ba Disputa Rai,  Realiza Sensibilizasaun  Dekretu Lei

    Kazu Barak Kona-ba Disputa Rai, Realiza Sensibilizasaun Dekretu Lei

    Ahi Sunu Mutuk Bis  Babadok Express

    Ahi Sunu Mutuk Bis Babadok Express

    APC Rejistu Ahi Han Uma 32, Na’in 2 Kanek-Na’in Ida Lakon Vida

    APC Rejistu Ahi Han Uma 32, Na’in 2 Kanek-Na’in Ida Lakon Vida

  • Mundu
    PR Ramos Horta: “Mehi Adere Ba ASEAN Dezde Juñu 1974”

    PR Ramos Horta: “Mehi Adere Ba ASEAN Dezde Juñu 1974”

    Breaking News: PM Anwar Deklara TL Nia Adesaun ASEAN

    Breaking News: PM Anwar Deklara TL Nia Adesaun ASEAN

    Matadalan Foun Ba ASEAN,  PM Xanana Aprezenta

    Matadalan Foun Ba ASEAN, PM Xanana Aprezenta

    PR Ramos Horta-PM Xanana Kumprimenta Sultan Hassanal Liu Husi Secoms

    PR Ramos Horta-PM Xanana Kumprimenta Sultan Hassanal Liu Husi Secoms

  • Munisipiu
    KI Realiza Sorumutuk Ho Jornalista Destakadu iha RAEOA

    KI Realiza Sorumutuk Ho Jornalista Destakadu iha RAEOA

    Ahi Han Uma 12 Iha Oekusi no Na’in Rua Kanek

    Ahi Han Uma 12 Iha Oekusi no Na’in Rua Kanek

    Komunidade Iha Munisipiu 7, Kona Dezastre Naturais

    Komunidade Iha Munisipiu 7, Kona Dezastre Naturais

    Sabadu Aleluia Sarani Tenke Halo Reflesaun

    Sabadu Aleluia Sarani Tenke Halo Reflesaun

  • Notisias
    Partisipa Simeira ASEAN, Malázia Simu PM Xanana Ho Guarda de Onra

    Partisipa Simeira ASEAN, Malázia Simu PM Xanana Ho Guarda de Onra

    Nasaun 50 Partisipa Seminariu ONU C24 Iha Timor-Leste

    Nasaun 50 Partisipa Seminariu ONU C24 Iha Timor-Leste

    “Obrigadu Maun Boot Xanana”, Mensajen Ikus Hosi Amu Maubere

    “Obrigadu Maun Boot Xanana”, Mensajen Ikus Hosi Amu Maubere

    Veteranu Dudu Fila Hikas Ba Aman Maromak Nia Kadunan Santu

    Veteranu Dudu Fila Hikas Ba Aman Maromak Nia Kadunan Santu

  • Opiniaun
    Gembala Terakhir Di Hari Paskah

    Bibi-Atan Ikus Iha Loron Páskua

    Demokrasia Iha Odamatan ‘Government Of The People No Government By The People’

    Demokrasia Iha Odamatan ‘Government Of The People No Government By The People’

    KONFLITU ISRAELO-PALESTINO HUSI PRESPETIVA TIMOR-LESTE NO TIMOR-OAN SIRA

    KONFLITU ISRAELO-PALESTINO HUSI PRESPETIVA TIMOR-LESTE NO TIMOR-OAN SIRA

    Observasaun no Analiza ba Orsamentu Jerál Estadu 2025 (Setór Agrikultura kontinua la sai Prioridade)

    Observasaun no Analiza ba Orsamentu Jerál Estadu 2025 (Setór Agrikultura kontinua la sai Prioridade)

  • Politika
    Kansela Konstrusaun Estrada Alas, Juventude no Estudante Lamenta

    Kansela Konstrusaun Estrada Alas, Juventude no Estudante Lamenta

    PR Horta Husu Halo Remodelasaun,  PM Xanana Mantein To’o Tinan 2028

    PR Horta Husu Halo Remodelasaun, PM Xanana Mantein To’o Tinan 2028

    Kestiona Kapasidade Lú Olo-Marii Alkatiri, Militante Fretilin Hato’o Petisaun

    Kestiona Kapasidade Lú Olo-Marii Alkatiri, Militante Fretilin Hato’o Petisaun

    TL Sai  Observador Iha Enkontru Entre Ministru Defeza ASEAN

    TL Sai Observador Iha Enkontru Entre Ministru Defeza ASEAN

  • Saude
    Salvaguarda Ai-moruk no Vasina Krítiku,  Transformasaun Verde Pasífiku Hetan Lansa

    Salvaguarda Ai-moruk no Vasina Krítiku, Transformasaun Verde Pasífiku Hetan Lansa

    Fornese Ai-han Nutritivu,  Hamenus Malnutrisaun

    Fornese Ai-han Nutritivu, Hamenus Malnutrisaun

    Maioria Inan Isin Rua Partus Iha Uma, Komunidade Lamenta Estrada Aat

    Maioria Inan Isin Rua Partus Iha Uma, Komunidade Lamenta Estrada Aat

    Konsulta Popular Lori Marciana  Ba Sofrementu Fiziku

    Konsulta Popular Lori Marciana Ba Sofrementu Fiziku

No Result
View All Result
Media ONE Timor
No Result
View All Result
Home Opiniaun

OPINIAUN: MENUS KONSIÉNSIA, DILI SAI ‘STÓK’ BA LIXU

husi Suzana Cardoso
25/04/2023
iha Opiniaun
0
OPINIAUN: MENUS KONSIÉNSIA, DILI SAI ‘STÓK’ BA LIXU

Formandu Ceftec tinan 2023; Paulo dos Santos Soares, Putri Valentina, Gigelda G. Da Cruz Soares, Edigar Magno, Medelinha Soares, Adelaide M.F. da Cunha.

290
SHARES
386
VIEWS
Fahe iha FacebookFahe iha TwitterFahe iha WhatsApp

(Hakerek Na’in Formandu Ceftec tinan 2023; Paulo dos Santos Soares,  Putri Valentina, Gigelda G. Da, Cruz Soares,  Edigar Magno, Medelinha Soares, Adelaide M.F. da Cunha)

Dili (Media ONE Timor) – DILI mak Kapitál Timor-Leste nian, ne’ebé fronteira ho Munisípiu Manatutu, Aileu no Liquiça. Munisípiu refere kompostu hosi postu administrativu lima hanesan; Vera-Cruz, Nain Feto, Metinaro, Dom Aleixu ho Cristu-Rei no  suku hamutuk 36.

Tanba Dili sai hanesan Kapitál Timor-Leste nian, nune’e Kapitál Dili nu’udar sentru ba konsentrasaun ekonomia, polítika, sosiál no kultura, iha ne’ebé ema hotu hosi  munisípiu 14 inklui Rejiaun Administrativa Espesiál Oecusse Ambeno (RAEOA) mai konsentra  hodi hala’o atividade ekonomiku no sosiál  sira ba hakonu sira-nia nesesidade moris.

Bazeia ba dadus hosi Portál Munisipál iha tinan 2019, populasaun hela iha Munisípiu Dili hamutuk  328, 666, kompara ho tinan 2015 totl populasaun 277, 279. Dadus ne’e hatudu kresimentu populasaun iha Kapitál Dili aumenta kada tinan, iha tempu hanesan asuntu planeamentu ba dezenvolvimentu urbanu sai kestaun seriu ne’ebé presiza rezolve inklui problema lixu ne’ebé naklekar iha sidade laran.

Maske sosiedade ohin loron dezenvolve-an to’o ona sékulu 21 no ita ukun rasik-an ona tinan 21, maibé lixu iha Kapitál Dili sai problema báziku ne’ebé ita seidauk bele rezolve. Tanba ne’e ita presiza diskute atu buka hatene kauza fundamentu hosi problema lixu, nia konsekuensia no solusaun asertadu no korespondente hodi kombate lixu iha Kapitál Dili.

Antes tama ba diskusaun, importante Ita komprende katak,  lixu mak materiál restu ne’ebé ema la-utiliza no ema la-gosta ona hafoin liu-husi prosesu ruma ema soe ba fatin lixu. Ko’alia kona-bá lixu (sampah) tuir definisaun Word Health Organisation (WHO) katak; “Lixu mak materiais sira ne’ebé la uja, la hakarak ka materiál ne’ebé soe tiha no mai husi atividades umanas nomós  kauza hosi natureza ne’ebé la likuidu.

Ko’alia kona-bá lixu naklekar iha Kapitál Dili, dahuluk Ita presiza difini tipu lixu ida-ne’ebé mak hola parte hosi kontribuisuan komunidade nian no ida-ne’ebé mak kontribui hosi natureza.  Tanba la’ós lixu hotu-hotu mai husi kontribuisaun komunidade. Nune’e iha tipu lixu rua mak ita presiza distingi; Primeiru Lixu doméstiku ne’ebé eziste fora hosi kontribuisaun umana katak lixu ne’ebé kontribui hosi natureza hanesan du’ut no ai-tahan sira. Segundu lixu naun doméstiku hanesan lixu orgániku no naun orgániku. Lixu orgániku mak lixu ne’ebé ema bele transforma sai adubu hanesan ai-fuan dodok, modo tahan, hahan restu no  foer hosi animál. Segundu lixu naun orgániku mak sasan plástiku, kalen, besi-at kaixa no seluk tan.

Ho ida-ne’e, hosi komprensaun jerál kona-bá introdusaun iha leten bele difini Kapitál Dili jeralmente nu’udar sentru ba konsentrasaun populasaun hosi  munisípius 14 iha tempu hanesan sai sentru ba konsentrasaun lixu. Nune’e Ita tenki objektif katak maioria lixu ne’ebé naklekar iha sidade Dili kontribui husi ema (komunidade).

Bazeia ba publikasaun hosi Semanál Dili Weekly iha loron 19 fulan Janeiru 2022 katak, loron ida komunidade iha Munisípiu Dili prodús lixu tonelada 220, rezultadu  ne’e apenas sura lixu ne’ebé  truck saneamentu 70 ra’ut ba soe kada loron iha Tibar.

Mezmu Governu kria ona dekretu lei no 2/2017 de 22 de Março kona-bá aprova o sistema de gestão de resíduos sólidos urbanos hodi halo jestaun lixu, regula, redús, resikla no reutiliza, maibé problema lixu nafatin naklekar iha fatin públiku.

Ita presiza hatene katak iha sosiedade kapitálizmu neoliberál ne’e, paíz terseiru mundu/menus dezenvolvimentu hanesan Timor-Leste, sistema ne’e dezeña dezenvolvimentu tuir nia imajinasaun, nia kria urbanizasaun, nia kria dependénsia hanesan Marx ho Engels ko’alia iha manifestu komunista katak;

“Burgezia halo area rurál dependénsia ba urbanu, nia kria urbanu ne’ebé kapáz, nia aumenta populasuan urbanu kompara ho rurál, nia husik populasaun rurál moris ho ignoránsia. Nia halo suku dependénsia ba sidade/kapitál, paíz sub dezemvolvidus  dependénsia ba dezemvolvidus, país agrikultura dependénsia ba industria, oriente ba osidente”.

Aleinde ida-ne’e nia (sistema neoliberál) kria kapitál sai sentru ba espasu merkadu iha ne’ebé konsentrasaun no sirkulasaun entre ema no sasan anarkia deskontroladu katak difisil atu kontrola. Hanesan saida mak Diretór Indef-Iksan Modjo hateten sita hosi Budi Sudjijono Soemardjijo iha nia livru NEO LIBERALISME EKONOMI  DAN ESTATISME katak;

“Neoliberálismu nu’udar review ba ideia liberál klásiku ne’ebé fo adovakasia ba merkadu livre, liberdade individu, no intervensaun estadu mínimu iha asuntu ekonomia. Neo liberalismu sai hanesan akumulasaun teoria ne’ebé hatur kona-bá relasaun entre estadu, merkadu, indivu ho sosiedade iha sistema ekonomia ne’ebé ho baze kapitalizmu”.

Tuir mai ita bele hare’e prova konkretu iha ne’ebé merkadu livre fo liberdade ba individu no intervensaun mínimu hosi estadu iha asuntu ekonomia, merkadu desreguladu no deskontroladu, papél Estadu/Governu apenas fasilita administrativamente ba atividade ekonomiku iha tempu hanesan sistema orienta ita dezeña kapitál sai espasu merkadu no ita mós nakloke livremente ba sirkulasaun merkadoria tama no sai ultrapasa liña fronteira, hosi ne’e kedas Kapitál Dili sai sidade lixu. Tanba obralan bele tama, lata bele tama, plástiku bele tama, kaixa bele tama, besi-at no kalen-at hotu-hotu tama Timor-Leste, Dili sai sentru ka stók ba lixu.

Tanba maldade hosi sistema ne’e mak deskonsentra Ita-nia hanoin ba dezenvolvimentu, aproveita Ita-nia ignoránsia sai oportunidade, ezemplu dalan ida mak nia transforma lixu sai komoditi komersializa ka fa’an mai Nasaun Timor-Leste hodi akumula lukru, nune’e iha tempu hanesan lixu ne’e destrui ekolojia hodi hamiis rai-bokur, hamosu poluisaun, lori moras oioin ba komunidade.

Iha momentu Timor-Leste enfrenta hela kondisaun sosio ekonomiku hanesan ne’e, Governu hanesan orgaun superior administrasaun públiku la seriu hare’e asuntu lixu naklekar iha kapitál Dili nu’udar problema, maske dekretu lei no 2/2017 de 22 de Março kona-bá aprova sistema jestaun  rezíduus sólidus urbanus iha artigu neen (6) númeru 1 hateten, “Jestaun  rezíduus sólidus urbanus ne’e kompeténsia administrasaun munisipál ka autoridade munisipál nian”.

Maibé komunidade balun laiha lixu fatin. Lixu nafatin naklekar namkari iha fatin públiku. Problema ne’e halo autoridade Estadu, sosiedade sivil no akademikus dala-barak julga katak komunidade mak menus kuñesimentu no menus konsiénsia. Los duni! Labele to’o de’it iha ne’e, Ita presiza husu tansa komunidade menus kuñesimentu no menus konsiénsia?

Atu hatan ba kestaun ne’e ita hare’e katak; Primeiru antes independénsia kultura soe lixu iha ita-nia sosiedade desorganizadu mai to’o independénsia; Segundu lei ne’ebé governu kria la halo konsultasaun públiku no hakerek ho lian portugeza, iha tempu hanesan maioria povu Timor-Leste partikularmente iha Munisípiu Dili mak la hatene ko’alia Portugeza satan atu komprende no interpreta lei; Terseiru Autoridade Munisípiu Dili hanesan ezekutadór ba lei ne’e la halo sosializasaun regulár, la implementa ho rigór, falta fasilidade kontrolu kona-bá tempu no fatin soe lixu; Kuartu la aplika sansaun rigór ba komunidade ne’ebé viola regras soe lixu.

Nune’e  kestaun sira-ne’e kulpa komunidade tanba sira mak menus kuñesimentu no menus konsiénsia? Lae! Tanba menus kuñesimentu no menus konsiénsia ne’e konsekuensia hosi kauza ida. Ita presiza komprende katak atu to’o nivél konsiénsia presiza ultrapasa (6K) mak; kuñesimentu, komprensaun, konsiénsia, komitmentu, konsisténsia no konsekuensia. No sé mak fó kuñesimentu ba komunidade hodi komprende kona-bá soe lixu tuir tempu no fatin, sé mak bele konsensializa komunidade atu iha komitmentu no konsisténsia hodi organiza lixu, jere lixu, redús lixu, resikla lixu no reutiliza lixu, lolós kompeténsia Autoridade Munisípiu Dili liu-husi Serviço Municipal de Agua, Saneamento e Ambiente (SMASA) mak hala’o papél ida ne’e atu hanorin no eduka públiku atu kombate lixu.

Bainhira SMASA la konsege hala’o papél ida-ne’e mak, kada tinan populasaun aumenta, problema lixu nafatin naklekar iha kapitál Dili, komunidade moris iha ambiente la saudavél, públiku julga malu no halós-an mak problema lixu ita sei la rezolve no lixu sei kontinua naklekar no aumenta ba bei-beik kada tinan. (Asesu Youtube/Facebook https://www.facebook.com/Media1Timor Media ONE Timor)

Tags: DILIKonsiénsia‘STÓK’
Suzana Cardoso

Suzana Cardoso

Related Posts

Komunidade La Iha Konsiénsia, Kapitál Dili Nakonu Ho Lixu

Komunidade La Iha Konsiénsia, Kapitál Dili Nakonu Ho Lixu

husi Media One Timor
02/04/2023
0
299

(Reportajen Formandu Ceftec; Agusto dos Santos, Adelaide da Cunha, Edigar Magno, Adriana Gomes, Edmundo Ximenes, Luizinha de Jesus) Dili (Media...

Next Post
OPINIAUN: GARANTE KAPITÁL DILI MOOS, SOE LIXU TUIR ORAS

OPINIAUN: GARANTE KAPITÁL DILI MOOS, SOE LIXU TUIR ORAS

Ita nia komentariu konaba post ne'e.

TRENDING.

  • PR Ramos Horta: “Mehi Adere Ba ASEAN Dezde Juñu 1974”

    PR Ramos Horta: “Mehi Adere Ba ASEAN Dezde Juñu 1974”

    41 shares
    Share 16 Tweet 10
  • OPINIAUN: Funsaun no Tékniku Auditoria

    1470 shares
    Share 588 Tweet 368
  • Breaking News: PM Anwar Deklara TL Nia Adesaun ASEAN

    155 shares
    Share 62 Tweet 39
  • Partisipa Simeira ASEAN, Malázia Simu PM Xanana Ho Guarda de Onra

    50 shares
    Share 20 Tweet 13
Juñu 2025
S T Q Q S S D
 1
2345678
9101112131415
16171819202122
23242526272829
30  
« Mai    
Media ONE Timor

Ave Nicolao Lobato, Fatuhada, Dili, Timor-Leste

  • About us
  • Contact
  • Redasaun

© 2022 - All Rights Reserved. Media One Timor - Hosted by Kalohan.NET.

No Result
View All Result
  • Veranda
  • Arte
  • Desportu
  • Edukasaun
  • Ekonomia
  • Justisa
  • Mundu
  • Munisipiu
  • Notisias
  • Opiniaun
  • Politika
  • Saude

© 2022 - All Rights Reserved. Media One Timor - Hosted by Kalohan.NET.

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In

CONVITE PARA APRESENTAÇÃO DE PERFIS EMPRESARIAIS E CONSTITUIÇÃO DE
BASE DE DADOS DE POTENCIAIS FORNECEDORES PARA O PROJETO “ENHANCING
EARLY WARNING SYSTEMS TO BUILD GREATER RESILIENCE TO HYDRO-
METEOROLOGICAL HAZARDS IN TIMOR-LESTE”