(Reportájen formandu Ceftec 2023 unidade hakerek imprensa; Adriana Maria Gomes, Luzinha de Jesus, Mario J. Mendonça, Jaime Ornai)
Dili (www.mediaonetimor.co ) – ‘Welcome home’, hateten Sekretaria Gabinete Konsellu Imprensa (KI), Angelina Gusmão hodi loke odataman sala reuniaun nian. “Welcome home”, hasara formadora unidade hakerek imprensa, Suzana Cardoso. “Sim welcome home, tanba ne’e uma Ita hotu nian. Tantu Jornalista, media no públiku,” hatan Angel.
Diskusaun informál ne’e hodi lori formandu sira, ida-idak buka nia tuur fatin hosi kadeira eskritoriu boot hamutuk 15 ne’ebé hadulas meja salaun reuniaun KI nian. Diretor Interinu KI, Antonio Dias tuur iha meja ulun. No hetan akompaña husi Diretor rejistu no apoiu juridiku Zenilton Zeneves no Diretor Relasaun instituisional no kooperasaun Altino Freitas. Tanba fatin kloot, nune’e assistente formasaun Ceftec, Celice Gusmão tuur iha liña daruak.
“Bemvndu formandu Ceftec. Imi tuir ona formasaun hakerek notísia no artigu. Kuandu imi (formandu Ceftec-Red) to’o ona nível hakerek no públika ona artigu, ne’e há’u (Antonio Dias-red) ko’alia moos tenki kuidadu. Tanba ne’e laos ona jornalista bai-bain”, Antonio Dias hatete hodi simu hamnasa husi formandu sira.
Eis funsionariu Radio Televizaun Timor-Leste (RTTL) ne’ebé humorista ne’e, kontinua fó esplikasaun kona-ba KI ne’ebé sai nu’udar instituisaun ida autonomia iha finanseira no autonomia iha administrativu. KI nia servisu bazeia ba lei komunikasaun sosiál ne’ebé hatuur ona iha artigu 44 to’o artigu 49.
Antes atu fó oportunidade ba Diretor rejistu no apoiu juridiku Zenilton Zeneves hodi fó esplikasaun kona-ba prosesu halo ratifikasaun no direitu de resposta, atuál Diretor Rekursu Humanu KI ne’e, halo komparasaun servisu jornalista iha tempu pasadu ne’ebé bai-bain hanaran media tradisionál no tempu agora ho naran media dijitál.
“Uluk jornalista iha previleiju boot hodi fó informasaun. Maibé, agora ema hotu iha direitu atu fahe informasaun hodi karakter interatividade ho nia natureza traballu lahanesan. Tanba ne’e KI fó garantia, saída maka Konstituisaun RDTL hakerek iha artigu 40 no 41 ne’ebé ko’alia kona-ba liberdade Imprensa no liberdade ba espresaun”, katak Antonio Dias.
Esplikasaun klaru liutan ba vizitante sira, bainhira hetan tan esplikasaun hosi Diretor Relasaun instituisionál no kooperasaun Altino Freitas. Nia esplika, KI nia servisu kooperasaun durante ne’e maka komemorasaun loron liberdade imprensa, seminar internasionál sira, no KI moos iha kompetensia atu foti mediasaun entre media no jornalista sira.
Maibé, bainhira Diretor rejistu no apoiu Juridiku Zenilton Zeneves nia intervensaun hodi esplika kona-ba direitu halo ratifikasaun no direitu ba resposta husi produtu jornalista sira nian ne’e, derepente Konseilleru KI Expedito Dias Ximenes marka prezensa hodi reprezenta Prezidente KI, Otelio Ote ne’ebé labele mai tanba okupadu.
Konselleiru Expedito hato’o bemvindu ba formandu Ceftec sira ne’ebé vizita KI ne’e hodi dehan, ”Benvindu mai KI. No há’u husu deskulpa mai tarde. Tanba, há’u foin maka simu telefone husi Prezidente KI nian tarde hodi reprezenta hela sira mai simu Ita Boot sira iha ne’e.”
Hafoin esplika kona-ba kompetensia KI iha mundu jornalizmu Timor-Leste nian, Konselleiru Expedito fó fila fali oportunidade ba Diretor rejistu no apoiu Juridiku Zenilton Zeneves hodi kontinua esplika kona-ba prosesu ratifikasaun no direitu ba resposta.
“Lei komunikasaun sosiál estabelese atu jornalista sira ezerse sira nia liberdade espresaun iha kontextu jornalizmu nian no kona-ba area komunikasaun sosiál. Ema ne’ebé asesu juridikamente tenki 17 anos”, dehan Zenilton hodi hatutan.
Tanba ne’e, jornalista tenki tuir formasaun iha fatin-fatin. Nune’e, bele sai jornalista profesionál. Ho profesionál maka jornalista vale ba lei komunikasaun sosiál. Valedade maka bele hetan karteira profesionál husi KI.
Maibé hatutan juridiku ne’e katak, ba media ofisiál sira sei la asesu ba karteira profesionál. Prosesu atu hetan karteira profesionál tenki hala’o estajiu profesionál iha media ne’ebé rejista ona iha KI. Kriteria atu hala’o estajiu mak; finalista Secundário sei hala’o estajiu ho durasaun fulan 18. Lisensiadu departementu komunikasaun sosiál estajiu durante fulan neen no lisensiadu husi departementu seluk durasaun estajiu to’o tinan ida.
Tama ba sesaun pergunta no resposta, maioria formandu sira husu liu kona-ba; kodigu etika jornalista Timor-Leste nian iha ‘númeru oitu. (8. Rejeita forma hotu-hotu kona-ba plájiu-red) ne’ebé dala barak media sira kopia ba malu no balun seluk kopia husi media sosiál, pergunta seluk maka husu kona-ba regulamentu live streaming nian no kriteria atu hetan karteira profesionál.
Maske hetan antuasiazmu maka’as husi formandu Ceftec sira hodi husu tan pergunta sira, maibé tanba limitasaun tempu mak Konselleiru Expedito fó esplikasaun katak, jornalista tenki hala’o nia servisu ho profesionál. No halo tuir Kodigu étika Jornalista Timor-Leste nian hodi evita faillansu. Esplikasaun hakotu sesaun pergunta no resposta.
Vizita ba KI ne’ebé hala’o iha loron Sesta, (16/06/2023) ne’e, vizitante sira; balun mai hosi funsionariu ministeriál, balun mai husi organizasaun naun govermentál no balun seluk mai hosi finalista universitariu. Hafoin tuir teste, ikus mai halibur hamutuk nu’udar formandu iha unidade hakerek imprensa iha Sentru formasaun tékniku komunikasaun (Ceftec sigla Portugues).
Formandu hirak ne’e hahú formasaun iha unidade hakerek imprensa dezde loron 28 Fevereiru 2023 to’o loron 16 Juñu 2023, formasaun tama ona iha nível III. Unidade hakerek imprensa iha nível I ho modullu tékniku hakerek imprensa. Nível II ho modullu tékniku hakerek artigu. Iha Nivel III ho modullu kodigu etika hakerek imprensa. No nível IV ho modullu foto Jornalizmu.
Nune’e, objetivu vizita ba Ceftec ne’e tuir formadora unidade hakerek imprensa, Suzana Cardoso katak, vizita ne’e liga ho matéria iha modullu nível III, kona-ba kodigu etika hakerek imprensa ne’ebé hatuur ona iha lei komunikasaun sosiál no kodigu etika jornalista Timor-Leste.
“Hanesan tasi luan, ne’ebé ema hotu-hotu nanin iha laran. Hanesan Konsellu Imprensa ne’ebé ema hotu-hotu sai na’in ba uma ne’e. Maka agradese kuandu Ceftec iha biban ona atu fó kuñesementu kona-ba Lei Komunikasaun Sosiál ho nia regulamentu sira. Nune’e sei hafasil KI nia servisu ne’ebé luan hanesan tasi ne’e”, katak atuál Diretor Rekursu Humanus Antonio Dias.
Antes atu hakat sai hosi Knua Imprensa ne’e, formandu foto hamutuk ho estrutura KI nian. No sala KI ne’ebé hakonu ho arquivu media emprimi ne’ebé ezisti dezde tempu Koloniál Portugueza, tempu okupasaun Indonezia no tempu ukun tasik na no moos imajen jornalista sira ne’ebé lakon sira vida bainhira hala’o profisaun jornalizmu iha tempu resistência.(Asesu Youtube/Facebook https://www.facebook.com/Media1Timor Media ONE Timor)
Ita nia komentariu konaba post ne'e.