(Reportagen Jornalista Estajiada Media ONE Timor-Melania Soares)
Oe-cusse (www.mediaonetimor.co) – Grupu produtor; Foin sa’e, Governu no parseiru sira hotu tenki iha komitmentu no hanoin hanesan hodi dezemvolve Foinsa’e sira nia produtu, nune’e sei tulun baze ekonomiku Timor-Leste (TL) hodi halo diversifikasaun ekonomia rai laran atu labele depende deit ba petróliu.
Prioridade ba diversifikasaun ekonomia TL ne’ebe bele halo maka; agrikultura sustentável, turismu kulturál no naturál, Indústria kreativa, téknolojia informasaun, Peska no manufaktura. Setór hirak ne’e bele ajuda TL sai mais independente, resistente no preparadu ba futuru.
Tuir Diretór MDI (Mata Dalan Iinstitute) nu’udar Komisaun Organizador, Estevanus Coli iha nia deskursu dialogu Expozisaun Produtu Foinsa’e nian ne’ebé hala’o iha Salaun Alfandega Palaban, Postu Administrativu Pante Makasar, RAEOA Oe-kusse, iha loron 23 to’o 24 Setembru 2025 ne’e katak, expozisaun ne’e atu promove Foin Sa’e sira nia produtu no fahe esperiense ba malu.
“Espozisaun ne’e laos atu hatudu deit produtu. Maibé, oinsa maka Foinsa’e sira bele aprende ba malu. Aprende meius hirak ne’ebé ema idak-idak uza hodi produs sira nia produtu. Nune’e bele motiva liu tan Foinsa’e sira atu kreativu iha sira nia moris”, Estevanus dehan.
Atividade expozisaun ne’e organiza husi AJTL (Asosiasaun Jornalista Timor-Lorosa’e), APFTL (Alumni Parlamentu Foinsa’e Timor-Leste), MDI (Mata Dalan ba Institutu), Tilofe (Timor-Leste Organic Fertilizer), EAMO (Ermera Ai-kulat Mutin Organic), FJDE (Forum Joventude Difisiensia Ermera). Partisipa iha expozisaun ne’e grupu lokál 20 husi RAEOA. No grupu Foinsa’e seluk, reprezentante husi munisipiu 13.
Hamutuk jornalista nain 16 ne’ebé organiza husi AJTL maka partisipa hodi halo kobertura ba expozisaun ho tema; ‘Promove Foinsa’e iha setór produtivu, INVESTE AGORA. Expozisaun no dialogu ne’e realiza ona iha Rabilau Mau-bessi no RAEOA Oekuse. No tuir planu sei hala’o tan iha Munisipiu Ermera no Kapitál Dili antes tinan ne’e remata.
Organizasaun parseiru sira hamutuk ho MDI no DIFAT fó apoiu osan hamutuk U$38,000.00 hodi realiza expozisaun no dialogu iha projetu hakfoun ho grupu produtor Foinsa’e sira iha munisipiu hotu-hotu. No promove mos produtu Foinsa’e sira nian.
Aliende ne’e Diretór Estevanus dehan, expozisaun ne’e mos hala’o hodi loke dialogu entre grupu produtor sira ho Guvernu no mos parseiru sira atu iha komitmentu no hanoin hanesan kona-ba dezemvolve Foinsa’e produtivu sira. Nune’e, bele diversifikasi ekonomia rai laran.
Nia rekuñese, dezemvolvimentu diversivikasaun eknomia rai laran ba Foinsa’e sira nia prosesu dezemvolvementu sei lori tempu naruk. Tanba, dependensia ba setór petroliferu ne’ebé fó retornu barak liu ba TL sei ás.
Maibé Estevanus dehan, ho atividade dezemvolve setór produtivu iha diversifikasaun ekonomia bele tulun dezemvolve makina Estadu. Nune’e, makina dezemvolvimentu tenki hahú husi aréa rurál, sa’e ba nasionál. Maka, groupu Foinsa’e sira, grupu organizador, grupu koperativa no seluk-seluktan, tenki koopera loke oportunidade distribuisaun asesu ba merkadu no jestaun finanseiru ba sustentabilidade iha futuru.
“Maibé, dezemvolve setór produtivu laos de’it responsablidade Governu nian. Ema hotu-hotu iha responsabilidade. Maske Governu investe orsamentu naton deit, maibé hotu-hotu tenki nafatin ho Governu dezemvolve setór ekonomia rai laran. Liu-liu idade produtivu sira, hanesan Foinsa’e sira”, Estevanus dehan.
Dezemvolve setór ekonomia katak Estevanus, tenki investe iha setór produtivu hanesan; agrikultura sustentável, turismu kulturál no naturál, Indústria kreativa, teknolojia informasaun, peska no manufaktura.
Estevanus husu ba ema hitu-hotu atu investe iha setór produtivu hirak ne’e. Tenki investe agora. No alerta ba Parlamentu Nasionál atu osan fundu minarai nian tenki investe barak ba setór produtivu sira. Dezemvolve rai ho modernivikasaun. Ekonomia TL buras mai husi rai ho hahú husi baze.
Rai iha Oekuse tuir Estevanus, hotu-hotu bele aproveita hodi aprende kona-ba trans rejionál ho nasaun viziñu, Indonesia. Atividade diversifikasaun ekonomia ba Foinsa’e sira ne’e, laos exposisaun no dialogu deit.
Maibé Diretor DMI ne’e dehan, hala’o mos enkontru ho investidor sira (intervest metting-Lian Inglesh) ho komunidade lokál sira no autroridade lokál sira kona-ba dezemvolvimentu infransturtura ne’ebé iha posibilidade bele kanaliza ba diversifikasaun.
Tuir observasaun Media ONE Timor, maske husi MDI nu’udar komisaun organizador ba Expozisaun no dialogu promove produtu produtivu foinsa’e Timoroan sira nian ne’e kunvida ona Parlamentu Nasionál, membru Governu husi parte relevante hanesan: Agrikultur, peskas, pekuaria no florestas maibé nein ida marka prezensa.(Asesu Youtube–https://www.youtube.com/@Media1Timor/Facebook- https://www.facebook.com/Media1Timor/Iha moos Kursu Jornalizmu no Lian Inglesh)
Ita nia komentariu konaba post ne'e.