(Reportajen Formandu Ceftec Venâncio Lopes/Editora Suzana Cardoso)
Dili (Media One Timor ) – Marka tan ístoria foun ba Nasaun joven, Timor-Leste. Iha loron Kinta, (20/04/2023), akontese fenomena ne’ebé fenomenál tebes iha mundu. Eklipse solar. Maske iha rai sorin de’it, iha parte lorosa’e nian, maibé Timor-oan bele hatene kona-ba fenomena ida ne’e.
Fenomenu eklipse solar ka hanarán loron mate ne’e interesante loos hodi atria turista no sientista husi rai liur mai hakonu Munisipiu Lautém. Iha munisipiu ne’e fulan taka tomak tiha loron durante, maizu menus minutu tolu.
“Tuir karta ne’ebé sira haruka mai ha’u katak, sientista sira hakarak mai Munisipiu Lautem hodi haree direta oinsa reasaun husi animál sira ni’an ba nakukun derepente ne’e. Animál sira hakfodak ka oinsa sira nia reasaun hasoru fenomenu eklipse solar ne’e. Ida ne’e maka sientista sira nia objetivu”, katak Prezidente Repúblika José Ramos Horta iha nia deskursu ne’ebé públika iha media sosiais sira.
Tuir sientista sira, fenomenu eklipse solar ne’e sei akontese durante oras tolu nia laran. Hahú husi tuku 11:45 to’o tuku 14:45 lorokraik Oras Timor-Leste (OTL). Fulan sei book aan nei-neik ho durasaun minutu ida. Fenomenu ne’e la’o tuir oras ne’ebé sientista sira fó sai.
Nakukun hafalun rai rohan Timor-Leste. Hahú husi Munisipiu Lautem, Baucau no Munisipiu Viqueque. Maibé tesik mai Munisipiu Manufahi, Manatutu to’o Kapitál Dili, fulan hafalun loron matan nia sorin de’it.
Banda Muzika The Kraken anima vizitante no komunidade Munisipiu Lautem iha fenomena fulan taka netik tiha loron ne’ebé lalais de’it iha kalohan Timor-Leste ne’e. Maizu menus iha minutu tolu hotu-hotu iha Munisipiu Lautem halai hotu ba tasi ibun Suku Com, Postu Administrativu Lautem, Munisipiu Lautem hodi asisti eklipse solar.
Aleinde ne’e Governu Timor-Leste moos selebra loron históriku foun ba fenômenu eklipse solar ida ne’e, liu husi kria feira hanesan iha Postu Administrativu Baucau Vila antiga, Munisipiu Baucau no Postu Administrativu Com, Munisipiu Lautem hodi anima vizitantes no turista sira.
Maibé iha Kapitál Dili ne’ebé sempre nakonu ho movimentu, iha loron Kinta, (20/04/2023), ne’ebé akontese eklipsi solar hakmatek loos. Liu-liu iha fatin-fatin públiku. Portaun eskola, edifisiu Governu no merkadu tradisionál sira taka hotu. Loja Xineza sira ne’ebé domina iha Dili laran moos.
“Nafatin moris. Favor keta ba, favor keta ba loron, loron keta ba. Rona Prezidente ne’e nia hakilar, husu atu lalika ba”, hakilar Prezidente Repúblika (PR), José Ramos Horta iha Plasiu Presidensiál, Aitarak laran hodi dere tasu halo tuir lisan beiala sira ne’ebé fi’ar katak dere sasan dapur no besi sira sei hafahe fulan no loron.
PR Ramos Horta ba Jornalista, hafoin asiste eklipse solar iha Palasiu Prezidente Aitarak laran hatete, Timor-oan maka salva mundu. Timor-oan sira baku kalen, hakilar no reza ba loron no fulan katak, “Ami iha ne’e, ami moris hela. Labele ba. Nune’e maka fulan no loron fahe malu tiha.”
Nune’e katak PR Ramos Horta, Timor-oan nia asaun ne’e maka salva mundu atu labele nakukun permanent. Atu loron labele ba. Timor-oa hakilar no baku besi no moos baku kaleng sira maka loron no fulan fahe malu tiha. Loro matan fila fali mai leno mundu.
Tuir observasaun Media ONE Timor iha Kapitál Dili, fulan taka loron nia sorin de’it. Halo Dili hanesan rai nakaras. Ema balun sai estrada hodi uza oklu ne’ebé sira sosa iha loja hodi hateke ba kalohan, asiste fenomenu ne’e. Balun seluk asiste de’it liu husi live streaming iha media sosiál sira. Maske nune’e, kapitál Dili nafatin iha hakmatek nia laran. (Asesu Youtube/Facebook https://www.facebook.com/Media1Timor Media ONE Timor)
Ita nia komentariu konaba post ne'e.