• Tetun
  • Bahasa Indonesia
  • English
  • Português
  • Login
No Result
View All Result
Media ONE Timor
Domingo, 1 Juñu 2025
  • Veranda
  • Arte
    PR Horta: Pura Giri Natha Taibessi Sei Sai Fatin Turizmu ‘Bali-Dili’

    PR Horta: Pura Giri Natha Taibessi Sei Sai Fatin Turizmu ‘Bali-Dili’

  • Desportu
    MJDAK Sei Aloka U$200,022.55 ba Transmisaun Jogu CPLP

    MJDAK Sei Aloka U$200,022.55 ba Transmisaun Jogu CPLP

    Drag Bike Hamutuk Klase 14 Halai Taru Motor Iha Oekusi

    Drag Bike Hamutuk Klase 14 Halai Taru Motor Iha Oekusi

    Delegasaun Asian Games Na’in 56 Kumprimenta PR Horta

    Delegasaun Asian Games Na’in 56 Kumprimenta PR Horta

    SEJD Atribui Sertifikadu Apresiasaun Ba Media Na’in no Jornalista

    SEJD Atribui Sertifikadu Apresiasaun Ba Media Na’in no Jornalista

  • Edukasaun
    Media 16 Partisipa Formasaun Kona-ba Kuidadu an Iha Espasu Online

    Media 16 Partisipa Formasaun Kona-ba Kuidadu an Iha Espasu Online

    Impaktu Husi Mudansa Klimatika,  Oxfam Apoiu AJTL Hala’o Atividade Jornalistiku

    Impaktu Husi Mudansa Klimatika, Oxfam Apoiu AJTL Hala’o Atividade Jornalistiku

    Antes Ezame Finál, UNTL Fahe Ona Buletin Rejistrasaun

    Antes Ezame Finál, UNTL Fahe Ona Buletin Rejistrasaun

    Reinu Unido Sei Loke Embaixada Britanika Permanente

    Reinu Unido Sei Loke Embaixada Britanika Permanente

  • Ekonomia
    Timoroan 400 Tuir Formasaun Emprendedorizmu

    Timoroan 400 Tuir Formasaun Emprendedorizmu

    Diversifikasaun Ekonomia – Kriasaun Empregu, Prioridade Ba SECoop

    Diversifikasaun Ekonomia – Kriasaun Empregu, Prioridade Ba SECoop

    Pesti Estraga Batar Iha Sakato, SRAPPF RAEOA La Simu Pedidu Eskrita

    Pesti Estraga Batar Iha Sakato, SRAPPF RAEOA La Simu Pedidu Eskrita

    Kontenti Ho Konservasaun Bee, Komunidade Agradese Ba Tilofe

    Kontenti Ho Konservasaun Bee, Komunidade Agradese Ba Tilofe

  • Justisa
    Kontribui Rekonsiliasaun Nasionál, Valoriza Pasadu Moruk Masakre Santa Krus

    Kontribui Rekonsiliasaun Nasionál, Valoriza Pasadu Moruk Masakre Santa Krus

    Kazu Barak Kona-ba Disputa Rai,  Realiza Sensibilizasaun  Dekretu Lei

    Kazu Barak Kona-ba Disputa Rai, Realiza Sensibilizasaun Dekretu Lei

    Ahi Sunu Mutuk Bis  Babadok Express

    Ahi Sunu Mutuk Bis Babadok Express

    APC Rejistu Ahi Han Uma 32, Na’in 2 Kanek-Na’in Ida Lakon Vida

    APC Rejistu Ahi Han Uma 32, Na’in 2 Kanek-Na’in Ida Lakon Vida

  • Mundu
    Breaking News: PM Anwar Deklara TL Nia Adesaun ASEAN

    Breaking News: PM Anwar Deklara TL Nia Adesaun ASEAN

    Matadalan Foun Ba ASEAN,  PM Xanana Aprezenta

    Matadalan Foun Ba ASEAN, PM Xanana Aprezenta

    PR Ramos Horta-PM Xanana Kumprimenta Sultan Hassanal Liu Husi Secoms

    PR Ramos Horta-PM Xanana Kumprimenta Sultan Hassanal Liu Husi Secoms

    Subida Nível Tasi Halakon Illa Kiik Balun, PM Xanana Husu SIDS Unidu

    Subida Nível Tasi Halakon Illa Kiik Balun, PM Xanana Husu SIDS Unidu

  • Munisipiu
    KI Realiza Sorumutuk Ho Jornalista Destakadu iha RAEOA

    KI Realiza Sorumutuk Ho Jornalista Destakadu iha RAEOA

    Ahi Han Uma 12 Iha Oekusi no Na’in Rua Kanek

    Ahi Han Uma 12 Iha Oekusi no Na’in Rua Kanek

    Komunidade Iha Munisipiu 7, Kona Dezastre Naturais

    Komunidade Iha Munisipiu 7, Kona Dezastre Naturais

    Sabadu Aleluia Sarani Tenke Halo Reflesaun

    Sabadu Aleluia Sarani Tenke Halo Reflesaun

  • Notisias
    Partisipa Simeira ASEAN, Malázia Simu PM Xanana Ho Guarda de Onra

    Partisipa Simeira ASEAN, Malázia Simu PM Xanana Ho Guarda de Onra

    Nasaun 50 Partisipa Seminariu ONU C24 Iha Timor-Leste

    Nasaun 50 Partisipa Seminariu ONU C24 Iha Timor-Leste

    “Obrigadu Maun Boot Xanana”, Mensajen Ikus Hosi Amu Maubere

    “Obrigadu Maun Boot Xanana”, Mensajen Ikus Hosi Amu Maubere

    Veteranu Dudu Fila Hikas Ba Aman Maromak Nia Kadunan Santu

    Veteranu Dudu Fila Hikas Ba Aman Maromak Nia Kadunan Santu

  • Opiniaun
    Gembala Terakhir Di Hari Paskah

    Bibi-Atan Ikus Iha Loron Páskua

    Demokrasia Iha Odamatan ‘Government Of The People No Government By The People’

    Demokrasia Iha Odamatan ‘Government Of The People No Government By The People’

    KONFLITU ISRAELO-PALESTINO HUSI PRESPETIVA TIMOR-LESTE NO TIMOR-OAN SIRA

    KONFLITU ISRAELO-PALESTINO HUSI PRESPETIVA TIMOR-LESTE NO TIMOR-OAN SIRA

    Observasaun no Analiza ba Orsamentu Jerál Estadu 2025 (Setór Agrikultura kontinua la sai Prioridade)

    Observasaun no Analiza ba Orsamentu Jerál Estadu 2025 (Setór Agrikultura kontinua la sai Prioridade)

  • Politika
    Kansela Konstrusaun Estrada Alas, Juventude no Estudante Lamenta

    Kansela Konstrusaun Estrada Alas, Juventude no Estudante Lamenta

    PR Horta Husu Halo Remodelasaun,  PM Xanana Mantein To’o Tinan 2028

    PR Horta Husu Halo Remodelasaun, PM Xanana Mantein To’o Tinan 2028

    Kestiona Kapasidade Lú Olo-Marii Alkatiri, Militante Fretilin Hato’o Petisaun

    Kestiona Kapasidade Lú Olo-Marii Alkatiri, Militante Fretilin Hato’o Petisaun

    TL Sai  Observador Iha Enkontru Entre Ministru Defeza ASEAN

    TL Sai Observador Iha Enkontru Entre Ministru Defeza ASEAN

  • Saude
    Salvaguarda Ai-moruk no Vasina Krítiku,  Transformasaun Verde Pasífiku Hetan Lansa

    Salvaguarda Ai-moruk no Vasina Krítiku, Transformasaun Verde Pasífiku Hetan Lansa

    Fornese Ai-han Nutritivu,  Hamenus Malnutrisaun

    Fornese Ai-han Nutritivu, Hamenus Malnutrisaun

    Maioria Inan Isin Rua Partus Iha Uma, Komunidade Lamenta Estrada Aat

    Maioria Inan Isin Rua Partus Iha Uma, Komunidade Lamenta Estrada Aat

    Konsulta Popular Lori Marciana  Ba Sofrementu Fiziku

    Konsulta Popular Lori Marciana Ba Sofrementu Fiziku

  • Veranda
  • Arte
    PR Horta: Pura Giri Natha Taibessi Sei Sai Fatin Turizmu ‘Bali-Dili’

    PR Horta: Pura Giri Natha Taibessi Sei Sai Fatin Turizmu ‘Bali-Dili’

  • Desportu
    MJDAK Sei Aloka U$200,022.55 ba Transmisaun Jogu CPLP

    MJDAK Sei Aloka U$200,022.55 ba Transmisaun Jogu CPLP

    Drag Bike Hamutuk Klase 14 Halai Taru Motor Iha Oekusi

    Drag Bike Hamutuk Klase 14 Halai Taru Motor Iha Oekusi

    Delegasaun Asian Games Na’in 56 Kumprimenta PR Horta

    Delegasaun Asian Games Na’in 56 Kumprimenta PR Horta

    SEJD Atribui Sertifikadu Apresiasaun Ba Media Na’in no Jornalista

    SEJD Atribui Sertifikadu Apresiasaun Ba Media Na’in no Jornalista

  • Edukasaun
    Media 16 Partisipa Formasaun Kona-ba Kuidadu an Iha Espasu Online

    Media 16 Partisipa Formasaun Kona-ba Kuidadu an Iha Espasu Online

    Impaktu Husi Mudansa Klimatika,  Oxfam Apoiu AJTL Hala’o Atividade Jornalistiku

    Impaktu Husi Mudansa Klimatika, Oxfam Apoiu AJTL Hala’o Atividade Jornalistiku

    Antes Ezame Finál, UNTL Fahe Ona Buletin Rejistrasaun

    Antes Ezame Finál, UNTL Fahe Ona Buletin Rejistrasaun

    Reinu Unido Sei Loke Embaixada Britanika Permanente

    Reinu Unido Sei Loke Embaixada Britanika Permanente

  • Ekonomia
    Timoroan 400 Tuir Formasaun Emprendedorizmu

    Timoroan 400 Tuir Formasaun Emprendedorizmu

    Diversifikasaun Ekonomia – Kriasaun Empregu, Prioridade Ba SECoop

    Diversifikasaun Ekonomia – Kriasaun Empregu, Prioridade Ba SECoop

    Pesti Estraga Batar Iha Sakato, SRAPPF RAEOA La Simu Pedidu Eskrita

    Pesti Estraga Batar Iha Sakato, SRAPPF RAEOA La Simu Pedidu Eskrita

    Kontenti Ho Konservasaun Bee, Komunidade Agradese Ba Tilofe

    Kontenti Ho Konservasaun Bee, Komunidade Agradese Ba Tilofe

  • Justisa
    Kontribui Rekonsiliasaun Nasionál, Valoriza Pasadu Moruk Masakre Santa Krus

    Kontribui Rekonsiliasaun Nasionál, Valoriza Pasadu Moruk Masakre Santa Krus

    Kazu Barak Kona-ba Disputa Rai,  Realiza Sensibilizasaun  Dekretu Lei

    Kazu Barak Kona-ba Disputa Rai, Realiza Sensibilizasaun Dekretu Lei

    Ahi Sunu Mutuk Bis  Babadok Express

    Ahi Sunu Mutuk Bis Babadok Express

    APC Rejistu Ahi Han Uma 32, Na’in 2 Kanek-Na’in Ida Lakon Vida

    APC Rejistu Ahi Han Uma 32, Na’in 2 Kanek-Na’in Ida Lakon Vida

  • Mundu
    Breaking News: PM Anwar Deklara TL Nia Adesaun ASEAN

    Breaking News: PM Anwar Deklara TL Nia Adesaun ASEAN

    Matadalan Foun Ba ASEAN,  PM Xanana Aprezenta

    Matadalan Foun Ba ASEAN, PM Xanana Aprezenta

    PR Ramos Horta-PM Xanana Kumprimenta Sultan Hassanal Liu Husi Secoms

    PR Ramos Horta-PM Xanana Kumprimenta Sultan Hassanal Liu Husi Secoms

    Subida Nível Tasi Halakon Illa Kiik Balun, PM Xanana Husu SIDS Unidu

    Subida Nível Tasi Halakon Illa Kiik Balun, PM Xanana Husu SIDS Unidu

  • Munisipiu
    KI Realiza Sorumutuk Ho Jornalista Destakadu iha RAEOA

    KI Realiza Sorumutuk Ho Jornalista Destakadu iha RAEOA

    Ahi Han Uma 12 Iha Oekusi no Na’in Rua Kanek

    Ahi Han Uma 12 Iha Oekusi no Na’in Rua Kanek

    Komunidade Iha Munisipiu 7, Kona Dezastre Naturais

    Komunidade Iha Munisipiu 7, Kona Dezastre Naturais

    Sabadu Aleluia Sarani Tenke Halo Reflesaun

    Sabadu Aleluia Sarani Tenke Halo Reflesaun

  • Notisias
    Partisipa Simeira ASEAN, Malázia Simu PM Xanana Ho Guarda de Onra

    Partisipa Simeira ASEAN, Malázia Simu PM Xanana Ho Guarda de Onra

    Nasaun 50 Partisipa Seminariu ONU C24 Iha Timor-Leste

    Nasaun 50 Partisipa Seminariu ONU C24 Iha Timor-Leste

    “Obrigadu Maun Boot Xanana”, Mensajen Ikus Hosi Amu Maubere

    “Obrigadu Maun Boot Xanana”, Mensajen Ikus Hosi Amu Maubere

    Veteranu Dudu Fila Hikas Ba Aman Maromak Nia Kadunan Santu

    Veteranu Dudu Fila Hikas Ba Aman Maromak Nia Kadunan Santu

  • Opiniaun
    Gembala Terakhir Di Hari Paskah

    Bibi-Atan Ikus Iha Loron Páskua

    Demokrasia Iha Odamatan ‘Government Of The People No Government By The People’

    Demokrasia Iha Odamatan ‘Government Of The People No Government By The People’

    KONFLITU ISRAELO-PALESTINO HUSI PRESPETIVA TIMOR-LESTE NO TIMOR-OAN SIRA

    KONFLITU ISRAELO-PALESTINO HUSI PRESPETIVA TIMOR-LESTE NO TIMOR-OAN SIRA

    Observasaun no Analiza ba Orsamentu Jerál Estadu 2025 (Setór Agrikultura kontinua la sai Prioridade)

    Observasaun no Analiza ba Orsamentu Jerál Estadu 2025 (Setór Agrikultura kontinua la sai Prioridade)

  • Politika
    Kansela Konstrusaun Estrada Alas, Juventude no Estudante Lamenta

    Kansela Konstrusaun Estrada Alas, Juventude no Estudante Lamenta

    PR Horta Husu Halo Remodelasaun,  PM Xanana Mantein To’o Tinan 2028

    PR Horta Husu Halo Remodelasaun, PM Xanana Mantein To’o Tinan 2028

    Kestiona Kapasidade Lú Olo-Marii Alkatiri, Militante Fretilin Hato’o Petisaun

    Kestiona Kapasidade Lú Olo-Marii Alkatiri, Militante Fretilin Hato’o Petisaun

    TL Sai  Observador Iha Enkontru Entre Ministru Defeza ASEAN

    TL Sai Observador Iha Enkontru Entre Ministru Defeza ASEAN

  • Saude
    Salvaguarda Ai-moruk no Vasina Krítiku,  Transformasaun Verde Pasífiku Hetan Lansa

    Salvaguarda Ai-moruk no Vasina Krítiku, Transformasaun Verde Pasífiku Hetan Lansa

    Fornese Ai-han Nutritivu,  Hamenus Malnutrisaun

    Fornese Ai-han Nutritivu, Hamenus Malnutrisaun

    Maioria Inan Isin Rua Partus Iha Uma, Komunidade Lamenta Estrada Aat

    Maioria Inan Isin Rua Partus Iha Uma, Komunidade Lamenta Estrada Aat

    Konsulta Popular Lori Marciana  Ba Sofrementu Fiziku

    Konsulta Popular Lori Marciana Ba Sofrementu Fiziku

No Result
View All Result
Media ONE Timor
No Result
View All Result
Home Opiniaun

OPINIAUN: GARANTE KAPITÁL DILI MOOS, SOE LIXU TUIR ORAS

husi Suzana Cardoso
25/04/2023
iha Opiniaun
0
OPINIAUN: GARANTE KAPITÁL DILI MOOS, SOE LIXU TUIR ORAS

Formandu Ceftec tinan 2023; Adriana M. Gomes, Francisco Robinson Pereira, Jaime Ornai, Justina Freitas Soares, Mário J. Mendonça, Venancio Lopes

110
SHARES
147
VIEWS
Fahe iha FacebookFahe iha TwitterFahe iha WhatsApp

(Hakerek nain formandu Ceftec tinan 2023; Adriana M. Gomes, Francisco Robinson Pereira, Jaime Ornai, Justina Freitas Soares, Mário J. Mendonça, Venancio Lopes)

Dili (Media ONE Timor) – Díli hanesan kapitál nasaun Timor-Leste lokaliza iha sentru sul ho nia aréa luan 42,485 km2 ho populasaun totál 324 269 abitatente[1], kompostu husi postu administrativu lima hanesan Dom Aleixo, Cristo Rei, Nain feto, Metinaro no Vera Cruz.

Dili sai sentru ne’ebé akumula populasaun husi munisipiu hotu hodi hala’o estudu, empregu no seluk tan. Ema barak nune’e fó vantajen ba atividade negósiu iha sidade. Nune’e fó impaktu ba produsaun lixu sa’e maka’as.

Lixu mai husi liafuan latin “Lix” ka sinza, katak kompostu husi sasán ne’ebé la útil mai husi atividade umana nian. No dalaruma husi mós natureza ne’ebé la nesesariu. Tipu lixu iha rua; lixu organiku  no la organiku. [2]

Lixu organiku produz husi natureza ka ema umanu ne’ebé fasíl atu dodok mak hanesan; ai-tahan, hahan restu no seluk tan. Lixu la organiku kompostu husi sasán ne’ebé susar atu dodok hanesan plástiku, aluminiu vidru no materiál sira seluk.

Fatór ne’ebé  prodús lixu iha sidade Dili hetan influénsia husi atividade oin-oin. Depende ba grau moris populasaun nian. Quantidade populasaun ne’ebé aumenta sai mos pontu ida hodi kontribui ba aumenta produsaun lixu. Husi lixu ne’ebé barak naklekar iha Sidade Dili. Tanba, lixeiru la sufisiente, falta konsiénsia husi komunidade no servisu saneamentu ne’ebé ladun efetivu.

Governu prepara ona lixeiru, maibé la sufisiente hodi akumula lixu ne’ebé ho volume boot. Nune’e naresin iha lixeiru ninin hodi fó oportunidade ba animál sira hodi dada ba mai, liu-liu hahan foer no popok sira. Ida ne’e prodúz anin foer ka dois hodi fó impaktu ba ema nia saúde.

Lixeru  ne’ebé prepara husi governu laiha kontrolu hodi halo manutensaun no dalaruma lixeiru dook husi komunidade nia hela fatin fó biban ba komunidade hodi soe foer arbiru. Parte kompetente mós dalaruma akumula de’it lixu iha dalan protokolu no desliga lixu iha bairu laran.

Menus komunikasaun ho komunidade kona-ba sosializasaun husi parte kompetente, nune’e komunidade sira falta konsiénsia hodi soe foer arbiru ka la tuir regulamentu ne’ebé vigora ona iha dekretu lei No 33/2008[3].

Tuir observasau, hatudu momoos katak komunidade balu la soe foer tuir oras ne’ebé determinadu. Nune’e fó impaktu ba pesoál saneamentu sira hodi raut lixu sira ne’e.

Serviço Municipal de Água Sanemaneto e Ambiente (SMASA) Dili iha de’it kamioneta 70 inklui ho alugér hodi tula lixu iha Dili laran. Loron ida dala-3 ba Tibar. Volume lixu ne’ebé maka’as, prejudika parte kompetente la konsege raut hotu lixu iha loron ida.

Sidade ne’ebé mak nakonu ho populasaun númeru bo’ot konserteza grau prodús lixu maka’as tuir nesesidade umana. Nune’e presiza konsiénsia husi komunidade sira atu kumpri regulamentu ne’ebé hatuur ona iha dekretu lei, katak soe lixu hahú tuku 18:00 OTL kalan to’o tuku 04:00 madrugada. Maibé, oras raut fo’er husi pesoál saneamentu sira  hahú tuku 5:00 OTL dadeer. Nune’e bele garante kapitál Dili nia moos iha tempu loron[4].

Husi menus; kontrolu ba lixeiru, kria lixeiru dook husi komunidade, sosializasaun la másimu fó biban ba komunidade sira hodi so’e lixu konforme nia gostu ka hakarak. Aktu ne’e bele dehan, komunidade mós ladun konsiente atu asegura no kuidadu nia sidade rasik hodi bele sai kapitál moos no saudavél.

Atu solusiona ba problema ne’e, parte Governu ka Autoridade Munisipál Díli iha responsabilidade hodi kria infrastrutura hanesan lixeiru no ra’ut foer hirak ne’e hodi transporta ba fatin iha Tibar. Maibé presiza komunidade nia tulun no konsiénsia hodi kontribui ba sidade moos tuir regulamentu ne’ebé vigora ona.

Referensia :

[1] MEDIA ONLINE, AJENSIA TATOLI, Data Publikasaun 24/04/2023, Dadus estatistika populasaun Munisipiu Dili, asesu iha loron segunda 24/04/2023.

[2] Disponivel em Https://www.conic-semesp.org.br Asesu iha loron Tersa 25/04/2023.

[3] DEKRETU LEI 33/2008, PUBLIKASAUN IHA LORON KUARTA 27/09/2008.

[4] MEDIA ONE TIMOR, Data Publikasaun 2/04/2023, komunidade la iha konsiensia, Kapital Dili Nakonu ho Lixu, Asesu iha loron Tersa 25/04/2023(Asesu Youtube/Facebook https://www.facebook.com/Media1Timor Media ONE Timor)

Tags: GaranteMOOSORAS
Suzana Cardoso

Suzana Cardoso

Related Posts

Garante Justisa Ba Ema Hotu, Governu Harii Grupu Reforma Justisa

Garante Justisa Ba Ema Hotu, Governu Harii Grupu Reforma Justisa

husi Suzana Cardoso
23/02/2024
0
97

(Reportajen Jornalista Mariquita Freitas) Dili (www.mediaonetimor.co) -  Justisa iha Nasaun Timor-Leste (TL) tenke ba ema hotu-hotu. Nune’e, Governu Konstitusionál da...

Mantein Imparsialidade, Garante Sarani Nia Unidade Iha Elpar

Mantein Imparsialidade, Garante Sarani Nia Unidade Iha Elpar

husi Media One Timor
22/03/2023
0
84

(Reportájen Formandu Ceftec Agusto dos Santos)   Baucau (Média One Timor) -  Hasoru eleisaun parlamentar (Elpar) tinan 2023 ne’ebé sei...

Next Post
OPINIAUN: Komunidade La Iha Konsiénsia,  Lixu Nakonu Iha Kapitál Díli

OPINIAUN: KOMUNIDADE FALTA KONSIÉNSIA, LIXU NAKONU IHA KAPITÁL DILI

Ita nia komentariu konaba post ne'e.

TRENDING.

  • Breaking News: PM Anwar Deklara TL Nia Adesaun ASEAN

    Breaking News: PM Anwar Deklara TL Nia Adesaun ASEAN

    152 shares
    Share 61 Tweet 38
  • Partisipa Simeira ASEAN, Malázia Simu PM Xanana Ho Guarda de Onra

    50 shares
    Share 20 Tweet 13
  • OPINIAUN: Funsaun no Tékniku Auditoria

    1467 shares
    Share 587 Tweet 367
  • Matadalan Foun Ba ASEAN, PM Xanana Aprezenta

    38 shares
    Share 15 Tweet 10
  • Kresimentu Ekonomia TL Sei Sa’e Iha 2024-2025

    337 shares
    Share 135 Tweet 84
Juñu 2025
S T Q Q S S D
 1
2345678
9101112131415
16171819202122
23242526272829
30  
« Mai    
Media ONE Timor

Ave Nicolao Lobato, Fatuhada, Dili, Timor-Leste

  • About us
  • Contact
  • Redasaun

© 2022 - All Rights Reserved. Media One Timor - Hosted by Kalohan.NET.

No Result
View All Result
  • Veranda
  • Arte
  • Desportu
  • Edukasaun
  • Ekonomia
  • Justisa
  • Mundu
  • Munisipiu
  • Notisias
  • Opiniaun
  • Politika
  • Saude

© 2022 - All Rights Reserved. Media One Timor - Hosted by Kalohan.NET.

Welcome Back!

Login to your account below

Forgotten Password?

Retrieve your password

Please enter your username or email address to reset your password.

Log In