(Reportajen Suzana Cardoso)
Kuala Lumpur, Malayzia (www.mediaonetimor.co) – Bandeira Timor-Leste ho orgullu hatur iha nasaun-nasaun ASEAN sira nia klaran. Simbolu luta, undidade, no mehi ne’ebé naruk sai realidade. Lider historiku Primeiru Ministru Kay Rala Xanana Gusmao hamonu mataben domin, sakrifisiu, no povu Timor-Leste nia manan.
Timor-Leste nia adezaun ba ASEAN ne’e hala’o ho asina deklarasaun adeasaun Timor-Leste ba ASEAN. Prezidensia ba ASEAN no atuál Primeiru Ministru Malazia, Datuk Seri Anwar Ibrahim iha eventu ne’e kongratula Prezidenti Republika (PR), José Ramos Horta no Primeiru Ministru (PM) Kay Rala Xanana Gusmão ba Timor-Leste ne’ebé sai ona membru ASEAN ba dala 11.
Xefe Governu Malazia ne’e kongratula Prezidenti Horta no Primeiru Ministru Xanana Gusmão iha ambitu simeira ASEAN nian ba dala 47 ne’ebé realiza iha Kuala Lumpur Convention Center, Malazia, Domingu, (2/10/2025).
“Hato’o hau nia kongratulasaun ba Prezidente José Ramos no Primeiru Ministru (PM) Xanana Gusmão mai iha ASEAN,” anunsia Prezidenisa ASEAN no atuál Primeiru Ministru Malazia,” Datuk Seri Anwar Ibrahim.
Iha fatin hanesan Primeiru Ministru Kay Rala Xanana Gusmão deklara adeazaun Timor-Leste nian ba ASEAN nu’udar vizaun naruk nasaun ninian atu hamrik ho nasaun sudeste aziatiku sira,
“Timor-Leste nia adezaun ba ASEAN nu’udar realizasaun vizaun naruk nasaun nian atu hamriik iha ami-nia vizinyu rejionál sira nia sorin, nu’udar parseiru ne’ebé hanesan, iha konstrusaun Sudeste Aziatiku ida ne’eb’e forte, inkluzivu no reziliente liu”, katak PM Xanana hodi hatutan.
Momentu ida ne’e reflete dedikasaun koletiva no serbisu mak’as husi ami nia governu, ami-nia povu no ami nia parseirus ASEAN.
PM Gusmão hatutan tan katak nu’udar Estadu membru ASEAN nian ne’ebé foun liu, Timor-Leste hakarak atu kontribui ba objetivu no aspirasaun hamutuk Komunidade ASEAN nian haburas kreximentu ekonomiku, progresu sosiál no dezenvolvimentu kultural iha rejiaun tomak.
Governu Timor-Leste ho laran tomak hato’o nia agradesimentu ba Governus hosi Estadus-Membrus ASEAN, Sekretariadu ASEAN no parseiru sira seluk ba sira-nia orientasaun no apoiu neebe kontnua durante prosesu tomak adezaun nian.
“Timor-Leste ho laran-tomak hatoo mos nia agradesimentu ba Malazia, neebe prezide ASEAN 2025, ba ninia lideransa, orientasaun no kompromisu neebe metin hodi fasilita Timor-Leste nia tranzisaun neebe viavel ba adezaun plena,” apresia xefe Governu
Goveru reafirma ninia kompromisu atu kaer metin prinsipius husi Karta ASEAN no atu partisipa ativamente iha pilar tolu husi Komunidade ASEAN: Komunidade Politika no Seguransa, Ekonomika no Sosiu-Kultural.
Marku ida-nee reprezenta kapitulu foun ida iha Timor-Leste nia envolvimentu ho rejiaun nee, hodi reflete kompromisu hamutuk ba kooperasaun, estabilidade no kreximentu sustentavel iha Sudeste Aziatiku tomak
Formalizasaun adezaun Timor Leste nian ba membru ASEAN nee Asina husi xefe estadu membru no xefe governu husi nasaun ASEAN nian inklui Primeiru Ministru Kay Rala Xanana Gusmão
Aliende nee Partisipa husi iha simeira asean ba dala 47 no asina formalizasun nee partispa husi Primeiru Ministru Malazia Datuk seri anwar Ibrahim, Sultan Brunei, Sultan Hassanal Bolkiah, Prezidenti Republika Indonezia Prabowo Subianto, Primeiru Ministru Kambodia, Sonexay Siphandone, Primeiru Ministru Singapura Lawrence Wong, Primeiru Ministru Tailandia Anutin Charnvirakul, Prezidenti TL, Jose Ramos Horta, Primeiru Ministru Timor Leste Kay Rala Xanana Gusmão, PR Brazil Luis Inacio Lula da Silva, PR Afrika Matamela Cyril Ramaphosa, President majelis EU Antonio Costa, SEKJER ONU Antonio Guterres,
Etapa ida-nee marka rohan hosi Timor-Leste nia hein ho tempu naruk dezde aplika ba adezaun iha tinan 2011.
Timor-Leste nia dalan ba ASEAN laos deit nuudar objetivu polítika esterna ida; maibe nee esforsu harii nasaun, realizasaun vizaun ida neebe moris ho independensia iha tinan 1975: atu involve-an iha mundu liu-hosi amizade, dialogu, no progresu neebe hamutuk, enkuantu tane aas valor hirak neebe define ‘sé mak ita nuudar povu’.
Kompromisu TL nian ba integrasaun ASEAN konsagra ona iha Konstituisaun Republika Demokratika Timor-Leste, neebe husu atu hametin relasaun hotu “liuliu ho nasaun hirak iha rejiaun” hodi promove pas, estabilidade no progresu.
Vizaun nee reafirma iha Planu Estratejiku Dezenvolvimentu 2011–2030, hodi identifika adezaun ba ASEAN nuudar prioridade nasional.
Dezde aplika iha 2011, ASEAN akompania ona Timor-Leste liu-hosi prosesu avaliasaun no kapasitasaun neebe metin.
Iha 2022, lider ASEAN sira konkorda, ho prinsipiu, atu admite Timor-Leste nuudar membru ba dala-11, no iha 2023, sira adota Roteiru ida ba Adezaun Plena hodi orienta prontidaun institusional no teknika. (Asesu Youtube-https://www.youtube.com/@Media1Timor/Facebook- https://www.facebook.com/Media1Timor/Iha moos Kursu Jornalizmu no Lian Inglesh)
Ita nia komentariu konaba post ne'e.