(Reportajen Livia Sarmento/ Asistente Editor Marcelino Tomae)
DILI (Media ONE Timor) – Atu kontribui nutrisaun di’ak ba isin, Timoroan hotu-hotu tenke hatoman aan han hahán produtu lokál sira hanesan Aifarina, Batar no Fehuk seluk-seluk tan.
Asuntu ne’e kasu husi Prezidente Repúblika José Manuel Ramos Horta, Ministra Saúde Odete Viegas no Diretór Asosiasaun HAK, Sisto dos Santos liu husi sira nia diskursu ho tema Jantar hamutuk ho Krize Ai Han Mundial,iha palasiu Prezidensial Nicolao Lobato, Segunda, (25/07/2022).
Tuir Prezidente Repúblika TL José Manuel Ramos Horta katak ida-idak tenke buka maneira atu had’ia nutrisaun iha Timor Leste. Tanba PR nia haree katak programa governu nian ba kombate mal-nutrisaun di’ak loos no Prezidente Repúblika tenke tane ida ne’e, tanba hanesan konsidensia ka hanoin ida de’it atu kosok oan sira hahú kedas husi inan isin rua, iha nutrisaun di’ak hodi fó susuben inan nian ba bebe atu nia bele iha nutrisaun di’ak.
“Timoroan sira tenke hatomaan han hahán ne’ebé mai husi produtu lokál hanesan aifarina, batar, fehuk tanba hahán sira ne’e kontribui nutrisaun di’ak ba ema nia saúde. Labele han demais han etu ka foos”, Katak PR Horta hodi haktuir.
Bainhira konsumu demais hahán hanesan etu ka dose de’it, ne’e bele provoka diabetes. No hahán seluk ne’ebé mós Timoroan barak konsumu no la kontribui ba saúde mak hanesan supermie. Tanba ne’e ema tenke hatomaan hemu bee barak no han aifuan maka’as atu hadia nutrisaun ema nian, liu-liu ba labarik no inan isin rua.
PR horta esplika tan, Problema boot iha Timor tuir estastestika UNICEF nian, 50% inan isin rua mak fó susuben inan nian ba oan sira, ema hotu tenke hakas an atu númeru ne’e sa’e ba pursentu 80. Tanba susuben inan nian mak di’ak liu ba oan sira. Nutrisaun 100% kompletu ba saúde labarik nian no sub-nutrisaun mai husi susuben sira ne’ebé kontaminadu ho kímiku ne’ebé faan iha loja sira.
Horta hatete, kampaña ba nutrisaun tenke maka’as, liu-liu inan isin rua sira tenke fó susu ba Bebe tanba númeru ida, inan tenke iha edukasaun atu iha ijene labele abandona labarik sira moris, hodi la bele lori moras ne’ebé afeita ba saúde públika no implika mal-nutrisaun iha familia.
Iha Fatin hanesan Ministra Saúde Odete Viegas hatete, ema hotu iha obrigasaun atu kontrolla ninia hahán para labele monu ba moras ne’ebé afeita ba saúde públika no lori impaktu negativu ba kondisaun nutrisaun labarik sira nian.
“Ministériu Saúde iha planu prióridade ba hadi’a nutrisaun iha Timor Leste no atividade kampaña ba nutrisaun ne’e rasik hetan apoiu maka’as husi Xefe Estadu no Xefe Governu atu labarik Timoroan sira iha nutrisaun di’ak atu bainhira labarik sira ne’e boot iha dezenvolvementu di’ak iha parte fiziku no intelektual”,hatete Odete.
Ministra Saude hakle’an liutan, atu apoia hodi hadi’a nutrisaun ba labarik sira governu iha ona programa bolsa da mae jerasaun foun no programa ida ne’e nia objetivu prinsipál mak Timor-Leste bele iha redusaun ba mal-nutrisaun tuir Objetivu Dezenvolvementu Sustentabilidade (ODS), ne’ebé sei atinji iha 2030.
Entretantu Diretór Asosiasaun HAK, Sisto dos Santos hateten, objetivu husi eventu ida ne’e mak atu hatudu oinsá aifarina bele sai ai-han alternativu ne’ebé nutritivu. Esforsu ne’ebe mana Lú Ismaek ho ninia ekipa halo hodi transforma aifarina ba paun maubere no bolus inklui ba ai-han sira seluk atu hatudu kontribuisaun kiik oan no dalan ida di’ak ba hadia nutrisaun iha Timor-Leste ho ai-han lokál ne’ebé povu maubere iha.
“Ami haree katak konteudu aifarina sei la prejudika ema nia saúde bainhira ita bele kombina ho ai-han sira seluk ne’ebé nutritivu no di’ak ba ema atu konsumu. Ita orgullu ho polítika no programa Prezidente Repúblika nian ne’ebé integra ona ba públiku kampaña nutrisaun nasionál hodi hadi’a mal-nutrisaun iha Timor Leste. Hein katak ba oin sei iha kobinasaun ida di’ak ba ai-han hotu-hotu ne’ebé bele lori saúde di’ak ba sidadaun hotu-hotu,”tenik Sisto.
Iha biban ne’e mós Sisto hatete, ai-han lokál ne’ebé iha hatudu katak estadu no governu fó valor no valoriza ai-han lokal hodi signifika toos na’in sira no ida ne’e atu motiva esforsu hirak ne’ebé toos na’in sira halo. (Asesu Youtube/Facebook https://www.facebook.com/Media1Timor Media ONE Timor)
Ita nia komentariu konaba post ne'e.