(Reportajen Estajiada Media ONE Timor Iria Da Cunha)
Oecusse (www.mediaonetimor.co) – Osan povu Timor-Leste (TL) nian ne’ebé VIII Governu Konstituisional gasta liu husi PNDS (Programa Nasionál Dezenvolvimentu Suku), hamutuk juta U$40 la fila ba kofer estadu. Osan hirak ne’ebé lakon ne’e, konta hamutuk husi Orsamentu Jerál Estadu (OJE) iha tinan 2021 no tinan 2022.
“Osan PNDS iha 2021 maizu menus U$20 juta. Buka tuir halo saida, ita la hatene. Osan U$10 juta iha banku, la fila ba kofre estadu. Iha tinan 2022, osan PNDS nian hamutuk U$68 juta. Buka tuir fali, U$30 juta la fila ba kofre estadu.”
Osan juta U$40 ne’ebé lakon iha VIII Governu Konstituisionál ne’e, kestiona husi Primeiru Ministru (PM) Kay Rala Xanana Gusmão iha ninia deskursu tomada posse ba Prezidente Autoridade Rejiaun Espesiál Oekusse Ambeno (RAEOA), Rogerio Tiago Lobato, iha Oe-cusse, Kuarta, (31/01/2024).
Nia esplika liutan, osan povu nian iha PNDS ne’ebé exekuta husi VIII Governu Konstituisionál ne’e lakon tutuir malu. Orsamentu ne’ebé aloka ba PNDS iha tinan 2021, maizu menus juta U$20. Hafoin buka tuir osan juta U$10 maka la fila ba kofre estadu.
Katak PM Xanana, hanesan orsamentu PNDS nian ba tinan 2022 ne’ebé boot loos. Hamutuk maizu menus juta U$68. Hafoin IX Governu Konstitusionál buka tuir, osan juta U$30 maka la fila ba kofre estadu. Nune’e iha tinan rua tutuir malu ne’e, hamutuk osan juta U$40 maka la fila ba kofre estadu.
Tuir PM Xanana, osan juta U$40 ne’ebé lakon ne’e tanba membru governu iha Ministeiru finansa VIII Governu Konstituisionál nian hatene de’it simu osan boboot sira. Maibé, lahatene uza sisitema ne’ebé di’ak. Piur liu maka hamutuk ho ema estranjeiru, mai estraga tiha sistema finansa ne’ebé durante ne’e la’o di’ak ona.
“Osan ba estadu no governu, osan ne’e raan povu nian. Foin lalais ne’e señor ministru ne’ebé serbisu iha ONU hatene de’it simu osan husi rai boot. No sira mai estraga osan ita nian. Estraga osan iha sistema finansas ninian. Tanba ne’e, IX Governu Konstituisionál mai para hadia”, PM Xanana deklara hodi hatutan.
Iha IV no V Governu Konstituisionál sistema iha ministeriu finansa lao di’ak ona. Sistema finansa nian ne’e lao di’ak liu iha ASIA to’o tinan 2016. Nasaun TL uza osan ho transparansia liu, iha pozisaun da-haat iha mundu. Hafoin tinan ne’e sistema finansa TL monu. Tanba, osan estadu gasta husi loron 1 Janieru to’o 30 Dezembru nia restu la fila ba kofre estadu.
Hatete PM Xanana, osan restu ne’ebé la-fila ba kofre estadu ne’e tamba ministru sira iha VIII Governu Konstituisionál tau fali ba sira nia opsaun planu nian. Sira muda lei orsamentu arbiru de’it. Nune’e IX Governu Konstitusionál nia ukun sei hadia sistema finansa ne’ebé sobu tiha ona ne’e.
“Lakleur mina rai sei monu. Se mak hetan kareta. Se mak hetan uma. Ema balun de’it. Ferik katuas sira barak mak sei hela iha ai laran. Bainhira hakbesik an ba husu, sira dehan independensia ne’e maka saida. Tanba imi maka sa’e kareta. Imi maka hela iha uma dignu”, PM Xanana konta tuir.
Hatutan PM Xanana ho lia fuan diplomasia, ba hospitál povu dehan raan atu fó ba sira laiha. Fase raan to’o mate de’it. Hanesan moos estadu, raan laiha. Osan laiha. Mundu tomak agora hasoru krizi osan laiha. Maka, povu hili IX Governu konstitusionál atu hadia buat ne’ebé sala. Ho tema ‘osan povu nian, jere ho di’ak’ sei hadia it’oan-it’oan povu nia moris. (Asesu Youtube/Facebook https://www.facebook.com/Media1Timor Media ONE Timor)
Ita nia komentariu konaba post ne'e.